Tip voor de overheid, ook buiten crisissituaties: Laat de community zo veel mogelijk meekijken, meedenken en meebouwen.
Het is december en daarmee is het jaar bijna ten einde. Clichématig gezien zou het in normale omstandigheden een periode van reflectie zijn, waarbij er in deze weken allerlei lijstjes worden opgesteld met hoogte- en dieptepunten. Die lijst wil ik beperkt houden, omdat we mogen concluderen dat 2020 over het algemeen als één groot dieptepunt gezien mag worden. Natuurlijk zullen er persoonlijke hoogtepunten zijn geweest, maar het weegt niet op tegen de stille ramp die er achter vele voordeuren plaatsvindt.
Positief bekeken heeft deze crisis wel een aantal zaken (verder) blootgelegd. Een relatief klein dieptepunt – maar het is wel een dieptepunt – is dat de infrastructuur rondom onze democratie nog niet digitaal volwassen genoeg is gebleken om de eerste klap op te vangen. Zoals ik al eerder schreef, was de eerste digitale crisiscommunicatie chaotisch en deze week lag de website van de Rijksoverheid plat na de toespraak vanuit het Torentje door de vele bezoekersaantallen. Als je dan de acht miljoen kijkers wijst op je eigen website, hou er dan rekening mee dat een significant deel van deze groep daadwerkelijk gaat kijken.
Tegelijkertijd mogen we niet ontkennen dat deze disruptieve crisis – hopelijk – ook voor positieve disruptieve innovaties zorgt. Ja, het loopt nog niet altijd vlotjes, maar digitaal vergaderen is eerder regel dan uitzondering. Uw lokale politicus is tegenwoordig op het scherm te vinden, wat een snelkookpaneffect heeft op het in orde krijgen van de digitale huishouding en de informatiestroom. Zolang het niet ten koste gaat van overheidstransparantie, moeten we hier zeker de vruchten van plukken.
Maar als ik toch het echte absolute hoogtepunt moet benoemen in mijn werkveld, dan popt in mijn hoofd de ontwikkeling van de CoronaMelder-app als een van de eerste zaken op. Los van of je nu voor of tegen deze app bent; de totstandkoming is uniek in zijn soort gebleken en is in mijn ogen de perfecte spiegel voor toekomstige developmentprojecten bij de overheid. Er is veel verkeerd gegaan en er is veel goed gegaan, maar het totaalplaatje heeft de gehele rit de kracht van de community aangetoond. En ja, er is al veel over geschreven, maar ik doe toch nog een reflectie:
De gemiddelde kritische volger van de digitale overheid had bij voorbaat al ernstige twijfels of het überhaupt mogelijk was om een dergelijke app op een veilige en juist werkende manier te ontwikkelen. Sommige experts die in aanloop door de overheid waren gevraagd om mee te kijken, trokken zich dan ook terug omdat ze vonden dat er te veel fouten in het proces zaten en ze geen vertrouwen hadden dat de overheid dit ten goede zou veranderen. Ook (tech)journalisten keken kritisch mee en kregen vanuit de community informatie toegespeeld, wanneer deze dacht dat het zaakje spreekwoordelijk stonk. Zeker tijdens het hackathon-weekend zelf, was het een genot om deelgenoot te zijn van de Code4NL Slackgroep. Honderden, zo niet duizenden, geïnteresseerden verzamelden zich hier om gezamenlijk broncode door te spitten, aannames te verifiëren en kritische standpunten over de uitgedachte toepassingen aan te scherpen.
Ja, dit was wellicht lastig voor de overheid zelf. De politiek had geroepen dat er een app (of twee) moest komen, en dan was de community heel hard tegengas aan het geven wat voor vertraging zorgde. Gelukkig kent de overheid op veel plekken de juiste mensen. Wat ik vanaf de zijlijn heb kunnen zien, hebben Ron Roozendaal (Chief Information Officer, ministerie van VWS en verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de app) en zijn team hebben met hun reactie een nieuwe standaard neergezet als het gaat om open source productontwikkeling bij de overheid. Kritiek werd – hoe moeilijk ook – nooit direct aan de kant geschoven en iedereen dit wilde kon op elk moment van de dag meekijken naar de ontwikkeling van de toepassing. Sterker nog, ze hebben de community omarmt en vele mensen uit de community hebben verantwoordelijkheid gepakt en hebben meegeholpen de CoronamelderApp veilig en als open source toepassing beschikbaar te stellen. Ik denk niet dat de overheid het alleen zelf zo goed had neer kunnen zetgen.
Na het jaar 2020: omarming van de community
Nu een blik op de toekomst. Kan het innovatieve proces van de overheid de nieuwe standaard worden? Misschien niet zo direct – we willen de crisissituatie niet 1-op-1 overnemen – maar we kunnen het wel een zetje in de goede richting helpen. Wil je draagvlak creëren, organiseer dat de gehele breedte een stem heeft én dat het meenemen hiervan direct zichtbaar is in het proces.
Maar ook buiten crisissituaties geldt: Laat de community zo veel mogelijk meekijken, meedenken en meebouwen. Organiseer daarom deze community ook daadwerkelijk bij de data en broncode van de overheid kan. Op de website developer.overheid.nl (DON) worden in de schaduw zeer belangrijke stappen gezet, die in mijn ogen langzaam maar zeker een groter publiek verdienen. Hier ligt het begin voor een centraal developersplatform, waarop eenieder die geïnteresseerd is in digitale oplossingen (dus zowel developer als niet-developer) uiteindelijk op terecht zou moeten kunnen voor vraag en aanbod. Wellicht is het een eerste opstap naar een bredere GovHub?
De afgelopen maanden heeft mijn collega van Open State Foundation mogen meeschrijven op de broncode van DON; en is er een code-sharing functionaliteit toegevoegd waardoor de broncode van alle overheidsinstanties makkelijk beschikbaar kan worden gesteld voor het grote publiek. Een nuttige functionaliteit waar ik jullie graag op wijs, maar het feit dat het team van DON niet bang is om open te staan voor goede ideeën – wetende dat ze alles konden controleren voordat het live zou gaan – laat zien dat beleidsmakers misschien ietsje vaker lessen kunnen trekken uit de houding van developers-teams en de grotere developers-community.
Geen idee hoe? Gewoon, door te doen. De community helpt je wel vooruit. Fun fact: de komende maanden zullen er waarschijnlijke nieuwe functionaliteiten uitgerold worden. Bijvoorbeeld een forumgedeelte waarop je de vragen kunt stellen die je in je eigen organisatie niet beantwoord krijgt. Of waar je juist de meerwaarde van je eigen ontwikkelde toepassing duidelijk wil maken en wil delen met andere overheden, zonder dat je een directe target voor ogen hebt.
Dus mijn wens voor 2021 is vrij simpel: Ga als de wiedeweerga naar platform developer.overheid.nl; bedenk hoe je nu of in de toekomst een bijdrage kan leveren en zorg dat je de komende maanden de nut en noodzaak van platform voor de hele community overtuigend brengt naar je collega’s. Hier ligt de toekomst.
Los van dit alles: Blijf gezond!
Tom Bolsius is projectleider bij Open State Foundation. Voorheen was hij onder meer werkzaam bij de gemeente Amsterdam.
