Minister of samenleving?

Vandaag de dag een frequent voorkomend dilemma in menige Haagse ambtelijke toren: werk je nou voor de minister of voor de samenleving? Als je erover nadenkt natuurlijk een wat wonderlijke vraag. Want ook de minister dient onze samenleving: de minister is toch ook iedere dag in charge om publieke waarde te creëren? Of niet soms?

Onderstreept uiteraard de vanzelfsprekende noodzaak om je minister zo adequaat mogelijk te informeren. Mee te nemen in wat er zich in die buitenwereld allemaal afspeelt. Voldoende kritisch vermogen te hebben – om te voorkomen dat de realiteit gaat lijken op de Britse komedieserie ‘yes, minister’. Maar hoe informeer je je minister dan adequaat? Hoe weet je dan wat er speelt in die samenleving? Hoe bereid je het zo voor dat je ook weet waar de haakjes zitten bij die andere partijen. Met wie je verbindingen kunt creëren. Vanuit het besef dat we óók hen heel hard nodig hebben bij het realiseren van al onze indrukwekkende ambities. Het besef dat onze publieke gereedschapskist naast wet én budget ook nog bestaat uit een derde stroming: het doen van een appèl op eigen verantwoordelijkheid. Het creëren van shared ownership. Vanuit intrinsieke motivatie. Niet omdat het móét, maar omdat je het zélf wil! En je hoeft heus geen profeet te zijn om te voorspellen dat je dan vooral je twee oren goed moet gebruiken en flink buiten moet spelen! Ver weg van al dat interne micromanagement.

Dodelijk suf en saai

Even een uitstapje naar de wetenschap. In zijn recente boek ‘Omarm de Chaos’ beschrijft prof. Jan Rotmans hoe fantastisch het is om vandaag de dag ambtenaar te zijn. Decennia geleden moest de jonge Jan Rotmans er niet aan denken om, net als zijn vader, ambtenaar te worden. ‘Dodelijk suf en saai’. Maar nu? Spannender dan in de huidige chaosperiode gaat het niet worden zoals hij schrijft. Juist in deze tussentijd waarin de samenleving een andere ordening en de economie een nieuw fundament krijgen, hebben we een overheid nodig die met lef en leiderschap scherpe keuzes maakt aldus Rotmans. Waarbij de rol van de overheid verschuift van top down (‘wij bepalen wel wat goed voor u is’) naar een gezonde wisselwerking tussen top down én bottom up (‘we hebben wel een denklijn, maar denk met ons mee, help ons dit taaie vraagstuk op te lossen’). Wat vraagt om het loslaten van eigen ideeën en plannen en je verplaatsen in die van anderen en die plannen dan mogelijk maken. En niet langer plannen toetsen, maar initiatieven stimuleren. Anders gezegd: de ambtenaar als aanjager van de verandering. En niet zozeer als hoeder van het bestaande! Wat qua nut en noodzaak wordt bevestigd door Constantijn van Oranje (Techleap.NL) die ons bij de samenstelling van ons boek Boek Ladders tegen WolkenBoek Ladders tegen Wolken vertelde dat Nederland is georganiseerd voor het verleden. We hebben het in ons land allemaal tot in detail ingericht: harde en zachte infrastructuur is perfect geregeld. Ieder belang en sub-belang heeft een eigen belangenvereniging. Iedereen zal begrijpen dat dit het doorvoeren van grootscheepse veranderingen in ons ecosysteem geweldig in de weg staat’.

Gemeenschappelijke opgave

Interessant in dat verband is om het recente regeerakkoord ‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’ er bij te pakken. Om te kijken wat onze gemeenschappelijke opgave is voor de komende periode. Zoals gemeld in mijn vorige blog Succes ligt in het verlengde van vergissingen tel ik er al snel een stuk of tien. Variërend van klimaattransitie tot de bouw van een miljoen woningen. Maar dichter bij huis ook de digitalisering van mobiliteit bijvoorbeeld. Auto’s die zélf data generen en zowel in verbinding staan met de infrastructuur, slimme verkeersregelinstallaties of met elkaar. Of het geven van een boost aan de efficiencygraad in vrachtvervoer door alle data over aangeboden lading en beschikbaarheid van vrachtwagens, treinen en schepen te combineren, zeker middels toepassing van AI-technologie. Of het sturen op logistieke stromen vanuit de wegbeheerder gericht op het geven van de ‘licence to operate’ op een specifieke corridor en tijdstip. Allemaal taaie vraagstukken met een hoge urgentie, waar meerdere disciplines tegelijkertijd bij betrokken zijn, met een mêlee aan verschillende spelers, waarbij het denken in kosten overheerst en waar zowel een gedragen visie áls regie lijken te ontbreken.

Over onze eigen grenzen heen

Spreekt voor zich dat dit vraagt om een andere benadering: vanuit integrale processen, domein- of ketengerelateerd. Over de grenzen van onze instituties. Om vanuit netwerkleiderschap die transitie van onze verticaal geordende, centraal aangestuurde top down-achtige aanpak (veelal gebaseerd op maakbaarheid en voorspelbaarheid) naar een meer horizontale, decentrale bottom-up aanpak te faciliteren. Met samenwerkingsverbanden zoals gemeenschappen, coöperaties en virtuele/fysieke netwerken. Gelardeerd met valuecases en totstandgekomen in inspirerende cocreatiesessie. Waarbij ook sprake is van een gezonde wisselwerking tussen denken en doen. Waar op basis van learning by doing stappen worden gezet.

Regelarme experimenteerzones

Dit alles onderstreept het belang om als overheid als de wiedeweerga te gaan investeren in deze competenties. Professionals die het leuk vinden om aan de slag te gaan met netwerkleiderschap. Die de ruimte én vertrouwen krijgen van hun ambtelijke en politieke bovenbazen om vooral verbindingen buiten het Haagse te leggen. Met een centrale plaats voor de opgave, voor het maatschappelijke vraagstuk. Vanuit regelvrije of regelarme experimenteerzones. Want zeg nou zélf: daar waren we toch van? Helemaal in de geest van John C. Maxwell: ‘leaders become great not because of their own power, but because of their ability to empower others’.

Bedrijfseconoom Dirk-Jan de Bruijn is actief op vlak van innovatie in mobiliteit én netwerkleiderschap. Hij schrijft deze blog op persoonlijke titel.