Een van de kijkers van het iBestuur Thuisdebat 'Privacy in tijden van corona' vond het wel erg ‘Jinek’ en daar kunnen we ons wel in vinden. Relevantie en actualiteit zijn immers de basis voor zowel de talkshow als onze thuisdebatten. En de vraag of een verschuiving in de verwerking van persoonsgegevens in deze crisistijd aanvaardbaar is, is relevant en actueel.
Met de klok mee: Wouter Welling, Pieter van Boheemen, Jan Willem Boissevain en Bart Jacobs.
Wat is privacy waard in pandemie? Debatleider Wouter Welling, coördinerend beleidsmedewerker digitale overheid bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, opent de discussie. Gooien we onder druk van de coronacrisis onze privacy te makkelijk overboord? Of moeten we daar niet te moeilijk over doen gezien het doel: het virus helpen bestrijden? Bart Jacobs, hoogleraar computerbeveiliging aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en voorzitter van de stichting Privacy by Design, stelt dat hij persoonlijk geen bezwaar heeft tegen enige inlevering van privacy. Maar wel onder voorwaarden, een mening die 72 procent van de kijkers met hem deelt: “Als ik besmet ben bijvoorbeeld. Want het gaat om doelgerichtheid en dan kan het prima binnen de huidige privacykaders. Waar ik moeite mee heb is dat de hele bevolking zonder duidelijke omschrijving van het doel privacy zou moeten inleveren.” Aan wie lever ik in en waarom, vraagt ook Pieter van Boheemen, onderzoeker bij het Rathenau Instituut, zich af. “En gebeurt dat vanuit democratische overwegingen of vanuit een autoritair gedachtegoed, zoals in Aziatische landen. Wat is het Nederlandse of Europese alternatief?”
Natuurlijk komen de corona-app en het veelbesproken appathon-weekend aan de orde. Jacobs heeft zich verbaasd over de hyperfocus op bluetooth en het ontbreken van de bredere, socio-technische discussie. Zelf had hij een ‘zwaai-app’ voorgesteld. “Wanneer je de anderhalvemetergrens nadert, richt je de app naar elkaar en zwaai je. Dat wordt vastgelegd in een QR-code die je kunt inlezen als mensen besmet zijn geraakt.” Technisch is dat eenvoudig, maar het grootste voordeel zit volgens Jacobs in de sociale component. Je moet als mens bewust en zelf een handeling uitvoeren, waar bluetooth het denken overneemt. En veiligheid heeft ook in deze coronacrisis voor een groot deel met gedrag te maken.
Evenwicht
Hoewel de discussie over gegevensbescherming op straat (op afstand uiteraard) en aan de talkshowtafels flink is losgebrand lijken we al polderend te blijven steken in de grote vragen over proportionaliteit en transparantie. Van Boheemen vindt dat we aan die discussies inmiddels wel voorbij moeten zijn. “De grondrechten en principes rond privacy liggen allang vast. Pak die erbij en je kunt snel handelen in een digitale aanpak van de crisis.” Jan Willem Boissevain, client success manager Pegasystems, ziet de appathon dan ook vooral als een begin. “Het zwaartepunt van de discussie ligt nu bij de privacy, terwijl je eerst naar de beste oplossingen om de crisis te bestrijden moet kijken. Hoe gaat dat mensen motiveren en bewust maken van gedrag, hoe gaat dat het contactonderzoek bij de GGD ondersteunen. Dat moeten we centraal stellen en vervolgens kijken wat het voor gevolgen heeft voor beveiliging en privacy en daar dan het evenwicht in vinden. Dat gaat niet met een big bang maar via agile door ontwikkelen. Dat is een aanpak die de overheid zich eigen moet maken.”
Fundamentele vragen
Boissevain poneert de aanname dat bewust gedrag vanzelf tot het gebruik van apps gaat leiden. Is dat niet wishfull thinking van de overheid? Die moet toch juist de leiding nemen in een crisis en niet alleen hopen dat de burgers bepaalde oplossingen gaan gebruiken met het risico op falen en een afrekening in de politieke arena. Boissevain: “De politiek moet aansluiten op de maatschappij. We willen weer aan het werk bijvoorbeeld. Dan moeten we met een app inchecken straks, want slechts de helft van de werkplekken is beschikbaar. Op die manier groeien we vanzelf in de technologie.” Dan gaat het over hele andere apps dan de beruchte tracking-app. “Want als die tracking-app het antwoord is wat is dan eigenlijk de vraag,” sluit Van Boheemen aan. “Ik verwacht van de overheid dat het zorgsysteem goed werkt, dat er genoeg ic-capaciteit is, enzovoort. Een app is ook een mogelijkheid, maar dat ligt meer in de sfeer van wat mensen zelf kunnen doen. Voor de overheid zijn er nog zoveel andere mogelijkheden om deze crisis te bezweren.”
Jacobs: “De veelbesproken app moet nuttig zijn voor contact- en bronnenonderzoek van de GGD. Maar hoe dat onderzoek werkt is nergens duidelijk omschreven. Mag je bijvoorbeeld als je besmet bent zelf op de noodknop in de app drukken of mag alleen de GGD-arts dat? Dat soort fundamentele vragen en randvoorwaarden zijn niet gesteld. Dus gingen al die ontwikkelaars op hun eigen hobbyhorse zitten. “
Boissevain maakt zich niet veel zorgen als het gaat om privacy-issues bij bijvoorbeeld in- en uitcheck-apps. “Dat gaat allemaal om tijdelijke opslag.” Zorgelijker vindt hij de verruiming voor inzage in patiëntendossiers. Volgens Jacobs is dat een zaak van structurele waakzaamheid, zeker omdat het anonimiseren van gezondheidsdata extreem moeilijk is.” Biohacker Van Boheemen noemt het zelfs een illusie, omdat het combineren van intieme gegevens aan bijvoorbeeld locatiegegevens en andere datasets anonimiseren onmogelijk maakt. “Dat verlies aan privacy kunnen we eventueel accepteren als we overeenkomen dat ons dat waard is in relatie tot de crisis. Maar vraag je eerst af: wat zijn de alternatieven?”
Immuniteitscertificaat
Dan een sprongetje naar de toekomst. Een immuniteitscertificaat, is dat wat? Een soort coronaveiligverklaringen, zodat we ons leven weer op kunnen pakken. “Dat gaat leiden tot tweedeling tussen mensen die wel iets mogen en mensen die niet iets mogen,” vreest Jacobs, al voorziet hij ook een zekere onvermijdelijkheid omdat het economisch verkeer weer op gang getrokken moet worden. “Zo’n verklaring heeft een economische waarde, je kunt er bijvoorbeeld mee gaan reizen, dus als je het doet, moet het heel zorgvuldig.” Het leidt tot schijnveiligheid stelt Boissevain. En zelfs tot onveiligheid omdat mensen met zo’n verklaring zich vrij voelen omdat ze het al gehad hebben, terwijl dat niet zeker is. “En we hebben dat met andere infectieziekten toch ook niet gedaan. Het hoort niet bij onze Nederlandse werkelijkheid.” Blijkbaar staat hij niet alleen in die mening: 100 procent van de kijkers ziet niks in een immuniteitscertificaat.
Tot slot terug naar de verruiming van het in kunnen zien van medische dossiers, ook zonder expliciete toestemming van de eigenaar van deze persoonsgegevens. Jacobs herinnert ons eraan dat nog geen decennium geleden de Eerste Kamer unaniem tegen het EPD gestemd heeft vanwege zorgen om privacy. Daar is toen het Landelijk Schakelpunt voor gekomen met de mogelijkheid aan te geven of jouw medische gegevens tussen medici gedeeld mogen worden. “Dat is nu overschreven door deze tijdelijke maatregel. Dat begrijp ik wel, maar zeg er dan heel duidelijk bij: dit is een uitzonderlijke situatie en als we misbruik zien ga je aan de hoogste boom! Anders haal je dat hele narratief van regie op gegevens onderuit.” Boissevain vindt het opmerkelijk hoe vlot de AP ermee heeft ingestemd. “Maar ik vind het toch proportioneel gezien de crisis.” Pieter gaat in op de tijdelijkheid die aan de verruiming is toegekend. “Om tijdelijkheid te realiseren moet je eerst formuleren wanneer je je doel hebt bereikt. Wanneer is het effectief geweest? Doordat duidelijkheid ontbreekt gieten we allemaal onze waterflesjes leeg voordat we het vliegtuig instappen, maar niemand weet precies waarom en wanneer we daarmee gaan stoppen. Wat dit vooral blootlegt is dat we totaal niet voorbereid zijn op zo’n crisis. Er is geen vinkje ‘ik wil regie op mijn gegevens, tenzij er een crisis is’.”
