Het idee achter de ‘appathon’ is een schoolvoorbeeld van een open democratisch proces dat absoluut navolging verdient.
De kritiek op de zoektocht van minister Hugo de Jonge naar een ‘corona-app’ was de afgelopen dagen niet van de lucht. Experts hekelen het rommelige proces, de ontransparante selectie en de matige kwaliteit van de overwogen apps. Toch is het belangrijk om niet blind te staren op wat misging: het idee achter de ‘appathon’ is namelijk een schoolvoorbeeld van een open democratisch proces dat absoluut navolging verdient.
De beoogde app voor contact- en bronnenonderzoek houdt zo anoniem mogelijk bij met wie je in contact bent geweest. Zodra blijkt dat een van die contacten het coronavirus heeft, word je gewaarschuwd en kun je gepaste actie ondernemen. Dit idee alleen al heeft veel stof doen opwaaien, wegens zorgen over privacy en effectiviteit. Na een selectietraject van slechts een paar dagen, hield het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) in het weekeinde van 18 en 19 april een appathon, waarbij zeven kandidaat-apps publiekelijk aan de tand werden gevoeld.
Het ministerie van VWS heeft zich door de open opzet van het proces uiterst kwetsbaar opgesteld in een toch al onzekere periode, waarin de druk om de verlichting van de beperkende ‘intelligente lockdown’ toeneemt. Dat VWS daarbij grote haast gezet heeft achter het proces, is begrijpelijk en verdedigbaar. Ik zal me hier niet uitlaten over wat er, inderdaad, allemaal misging in het proces. Laten we eens een stap terug doen en kijken naar wat het heeft losgemaakt. Want laten we wel wezen: wat we afgelopen weekeinde hebben gezien, was een uniek voorbeeld van een goed functionerende democratie.
De dag nadat minister De Jonge een app voor contactonderzoek aankondigde, bracht de gelegenheidscoalitie Veilig tegen Corona (waar ik namens Code for NL mede-initiatiefnemer van was) een manifest uit met tien voorwaarden waaraan zo’n app moet voldoen om de privacy van burgers te beschermen. In het daarop volgende paasweekeinde zette het ministerie van VWS een marktconsultatie uit waarop maar liefst 700 inzendingen kwamen. Zeven van die inzendingen werden amper een week later uitgenodigd voor een appathon, waarin de appbouwers kritisch werden ondervraagd. Doordat dit online werd uitgezonden, konden experts in heel Nederland meekijken en meediscussiëren.
Alleen al via het online discussieplatform van Code for NL, een netwerk van maatschappelijk gedreven ICT-ontwikkelaars en ontwerpers, werden gedurende de appathon duizenden (!) berichten geplaatst en zijn, in gezamenlijkheid, diverse diepgravende analyses gemaakt over de apps. Ook techjournalisten van landelijke media lazen mee en gingen in gesprek met de vele domeinexperts. Via de enigszins suggestieve domeinnaam zijndecovidappsalopensource.nl werd intussen succesvol druk gezet op het publiceren van de programmeercode van alle apps, zodat de werking ervan te controleren en te analyseren is. Tegelijkertijd zijn er de afgelopen dagen tientallen artikelen geplaatst in de media en werd de appathon besproken in talkshows. Vanuit de overheid deed intussen de Autoriteit Persoonsgegevens haar werk door te stellen dat de kaders, context, werking en effectiviteit nog onvoldoende duidelijk zijn om de corona-apps te kunnen beoordelen.
Was het proces rondom de appathon chaotisch? En bevatte het veel fouten? Ja en ja. Maar was een dergelijk hoogstaand en diepgravend publiek debat mogelijk geweest zonder een dergelijke open en innovatieve aanpak? Ik weet zeker van niet. En hoe chaotisch ook, het resultaat is dat de overheid weer op de goede weg is gezet door domeinexperts en critici. Bovendien is een open proces als dit onontbeerlijk voor het maatschappelijk vertrouwen in een app, indien we daartoe zouden besluiten.
Laten we dus voorkomen dat de overheid niet nog een keer een dergelijk open proces durft te organiseren, omdat er nu niet direct een bruikbare app uit is gerold. Het proces zelf is in dit geval de uitkomst; we moeten deze open manier van ontwikkelen blijven verbeteren. Het afgelopen weekeinde was een overwinning voor de journalistiek, ICT’ers, burgerrechtenbewegingen én de democratie. Met andere woorden: voor onze open samenleving in het digitale tijdperk. De overheid verdient daarom voor deze open aanpak geen hoon, maar hulde.
Edo Plantinga is bestuurslid van Code for NL, het netwerk van developers en designers die samenwerken aan een open en eerlijke digitale overheid. Hij mede-initieerde het netwerk Gebruiker Centraal. Edo is freelance projectleider en product owner voor de overheid.
Dit artikel verscheen gelijktijdig in verkorte versie in het NRC.
100% eens! Ik denk dat wij, als een van de 7 aanbieders, onderschat hebben hoeveel maarschappelijke verwachting én discussie zou ontstaan over de app. Dan hadden we zeker 10 extra developers gesourcet vanuit de expert development community tijdens het weekend om last minute requirements zo goed mogelijk te addresseren. En een persvoorlichter :). Mosterd na de maaltijd. Neemt niet weg dat dit proces de way forward is voor belangrijke overheids IT projecten. Voor het publiek: alle aanbieders en naar ik begrepen heb ook de experts, zaten daar op onkostenvergoeding, soort van dienstplicht met de beste intenties. Geen hondrdduizenden of tientallen miljoenen euros weggegooid, maar een goed maatschappelijk debat en competetieve amicaliteit tussen de aanbieders.
@Vincent: dank voor je reactie. Deze lof komt zeker ook de deelnemende aanbieders toe. Je moet het maar durven. En goed hoe je het hier verwoordt.
De openheid en kwetsbaarheid, zoals die tot uitdrukking kwamen in de appathon waren mooi. Gênant was de snelheid waarmee minister De Jonge , en velen in zijn kielzog, zich stortten op een technische oplossing voor een ingewikkelde maatschappelijke en organisatorische uitdaging. Maar als we er iets van geleerd hebben was het het waard!
“De overheid verdient daarom voor deze open aanpak geen hoon, maar hulde.” Eens. Ben wel heel benieuwd of er “in de geest van deze aanpak” een app komt die door veel mensen wordt gebruikt of dat straks toch wat meer ‘doorgedrukt’ wordt. Ben inhoudelijk te weinig op de hoogte maar vraag me bijv. af hoe breed die app van Australie, een land dat in best veel opzichten vergelijkbaar is met Nederland, hier geaccepteerd en gebruikt zou worden.