Bouw een nieuwe Belastingdienst!

Ambtenaren van de Belastingdienst vroegen de politiek een beleidsmoratorium af te kondigen. | Beeld: Shutterstock

Op zaterdag 13 januari kopte NRC: ‘De toestand bij de Belastingdienst is kritiek’. In het artikel beschrijven NRC-verslaggevers de grote problemen bij de Belastingdienst. Niet alleen het probleem van de complexe belastingwetgeving komt aan bod, maar ook de verouderde IT-systemen en infrastructuur, stijgende ICT-kosten en een chronisch tekort aan personeel. Daarbij constateert NRC dat de Belastingdienst binnen de huidige personele invulling en budgettaire mogelijkheden geen ruimte heeft om structurele verbeteringen door te voeren. Dit lijkt een gordiaanse knoop waar de Belastingdienst, de politiek en IT-ers niet meer uit komen. Om deze knoop op te lossen zijn onconventionele oplossingen nodig, want met bestaande oplossingen gaat het niet lukken.

De politiek blijft aanpassingen, groot of klein, eisen.

NRC beschrijft ook dat ambtenaren van de Belastingdienst de politiek vragen een beleidsmoratorium, ofwel een stop op nieuwe belastingwetgeving, af te kondigen. Door dit moratorium zou de Belastingdienst in staat zijn de huidige problemen op te lossen. De politiek geeft hier geen gehoor aan en blijft aanpassingen, groot of klein, eisen. Aanpassingen die hun uitwerking op belastingwetgeving hebben en daarmee op de ICT-systemen van de belastingdienst. De achterstanden die nu zijn opgelopen, maken het voor de Belastingdienst steeds complexer, of onmogelijk, om naast het reguliere beheer, de benodigde wijzigingen, door te voeren.

Om nog maar niet te spreken over de herziening van het belastingstelsel wat een steeds luidere vraag is van politici, hoogleraren, fiscalisten en columnisten. Zij stellen dat door stekeligheden in de huidige wetgeving, de spaghetti van regels en richtlijnen waardoor niemand meer weet hoe veranderingen uitpakken en door problemen met toeslagen, een vernieuwing van het Nederlandse belastingstelsel noodzakelijk is.

Mijn oplossing: begin helemaal opnieuw!

We kunnen de wensen van de politiek omzetten in een kans. Mijn suggestie: begin helemaal opnieuw! Opnieuw beginnen betekent dat we het bedenken, goedkeuren en realiseren van de nieuwe Belastingwet(ten) tegelijkertijd als een wet-, proces- en digitale- transformatie gaan zien. Door volledig nieuwe belastingwetgeving te creëren kunnen we de wet, de organisatie, de benodigde dienstverlening, de daaraan gekoppelde processen en IT-voorzieningen op elkaar afstemmen om een integraal en samenhangend systeem te ontwerpen. Waarbij we vanaf het begin de belanghebbenden van de wet, de burgers en bedrijven van Nederland, centraal stellen.

De Belastingdienst zal eerder vergelijkbaar zijn met een (big) tech-onderneming.

Waarom naast een wetgevingstransformatie ook een digitale transformatie? Dat komt doordat nieuwe wetgeving, en daarmee de inning van nieuwe belastingen, niet zonder IT-systemen mogelijk is. Sterker nog, het primaire proces van belastinginning is zo complex en volumineus dat het kwalitatief en efficiënt uitvoeren van deze processen niet zonder moderne IT-voorzieningen, inclusief innovatieve technologieën zoals algoritmen, mogelijk is. De Belastingdienst zal na deze transformatie niet meer herkenbaar zijn als een klassieke Belastingdienst, maar eerder vergelijkbaar zijn met een (big) tech-onderneming. Uiteraard met alle wettelijke en ethische waarborgen die we kunnen bedenken.

Hoe komen we dan bij een nieuwe Belastingdienst?

Binnen de Belastingdienst is geen budget en ruimte om naast het beheer van de huidige IT-voorzieningen ook wijzigingen door te voeren. Ook moeten we erkennen dat de cultuur, uitvoeringswijze én denkwijze bij een tech-onderneming anders zijn dan bij een organisatie zoals de Belastingdienst. Dus zullen we voor radicale ideeën moeten kiezen. We richten een nieuwe, op technologie gestoelde, Belastingdienst op. Deze organisatie gaat ondersteunen bij het opstellen van de nieuwe belastingwetgeving én de benodigde organisatorische, procesmatige en IT-voorzieningen realiseren. Door vanaf de start van het wetgevingstraject rekening te houden met de vertaling naar deze aspecten zijn we in staat de ontwikkeling van wetten te versnellen en aan te geven waar (on)mogelijkheden liggen.

Adviezen

Om deze nieuwe organisatie uit de startblokken te krijgen en toekomstbestendige keuze te laten maken zijn enkele adviezen te definiëren:

1. Creëer naast het wetgevingsteam, een schaduwteam, dat de brug vormt tussen de business (de wetgeving) en IT. Dit team zal tijdens het wetgevingsproces de nieuwe wetteksten en artikelen vertalen naar de nieuwe organisatie waarbij aandacht is voor dienstverlening, organisatie, processen, IT-voorzieningen, informatiebeveiliging, privacy én ethiek.
2. Creëer een nieuwe organisatie, inclusief organisatiecultuur. In mijn ogen zouden in ieder geval het denken in stabiele maar tegelijkertijd ook modulaire en flexibele platformen en het meebewegen met de wensen van de burgers en politiek centraal staan.
3. Behandel en keur wetgeving in delen goed. Hierdoor zijn politici in staat wetgeving in kleinere brokken te bespreken en daarmee consequenties van wetgeving te overzien en zo nodig bij te sturen.
4. Een wet is in beweging, dus moeten IT-voorzieningen wendbaar zijn. Het is belangrijk vanaf het begin keuzes te maken welke processen een stabiele, veilige en betrouwbare omgeving vereisen, denk aan de innings- en betalingsprocessen. Andere delen van de wet, denk aan specifieke regelingen, die mogelijk meer aan wijzigingen onderhavig is, brengen we onder in flexibelere digitale platformen.
5. Richt informatiebeveiliging en privacy waarborgen vanaf het begin in, zorg dat de organisatie en de IT-voorzieningen by-design veilig en privacy betrouwbaar zijn.

Als de nieuwe organisatie staat en het nieuwe belastingstelsel is gerealiseerd kunnen we afscheid nemen van de ‘oude’ belastingdienst. Daarbij geldt dan: Een nieuwe Belastingdienst: radicale oplossingen voor een chronisch probleem!

Dit is een ingekorte versie van het originele artikel.
Lees het uitgebreide artikel HIER

Joost van Lier is senior-adviseur bij Verdonck, Klooster & Associates (VKA). Hij houdt zich bezig met vraagstukken op het snijvlak van maatschappij en business in relatie tot digitalisering en informatietechnologie.