Is de coronacrisis een kans voor de het gebruik van open source software binnen de overheid, of meer een 'bedreiging'?
Massaal testen op corona was in ons landje niet mogelijk omdat we allemaal bleken te shoppen bij dezelfde leverancier. Een verschijnsel dat binnen de IT-wereld kan worden beperkt door meer gebruik te maken van open source software. Maar kunnen is nog geen doen. En al helemaal niet in tijden van crisis.
“We hebben geen capaciteitsprobleem”, zei medisch microbioloog Alex Friedrich (UMC Groningen) onlangs in De Groene Amsterdammer over het testbeleid. Zijn laboratorium voerde in tegenstelling tot andere laboratoria wél volop coronatests uit op zorgpersoneel omdat ze geen tekorten aan testmateriaal hadden. De reden bleek te zijn dat Groningen/het Noorden voor hun testbenodigdheden niet afhankelijk was van één grote leverancier. Die kon door de massale vraag niet voldoende testmateriaal leveren waardoor we als land het WHO-advies om te ‘testen, testen, testen’ niet konden opvolgen. In tegenstelling tot de meeste laboratoria was er in het Noorden geen sprake van een ‘vendor-lockin’.
Het gaat hierbij om een extreem voorbeeld van de negatieve gevolgen die vendor-lockin kan hebben. Vaak loopt het niet zo’n vaart. Dat je na aanschaf van een printer verplicht die exclusieve dure cartridges bij dezelfde fabrikant moet kopen is weliswaar irritant, maar ach…
Maar hoe zit het wanneer je als bedrijf veel bedrijfskritische functies exclusief door de software van één leverancier laat ondersteunen? Verschillen in visie, mogelijkheden en ambitie maken het lastig om daar algemene uitspraken over te doen. Misschien zou je wel anders willen, maar ben je domweg niet in staat om iets anders te doen dan exclusief bij de grootste te shoppen. Of je neemt lockin op de koop toe zolang je waar voor je geld krijgt.
De afgelopen weken gingen veel organisaties op zoek naar software om te kunnen ‘videoconferencen’. De coronamaatregelen promoveerde ‘online vergaderen’ immers van de ene dag op de andere dag van een ‘nice to have’ naar een ‘prio 1’. Wat te doen? WebEx of Zoom gaan gebruiken? Of ‘big bang’ naar Microsoft Office365 of Google Apps, waar ook videoconferencing in zit? Lastige keuzes. Waarbij bestaand beleid vaak even in de pauzestand wordt gezet. Want we vinden beveiliging en privacy uiteraard nog steeds superbelangrijk. Maar nu even ietsje minder dan normaal.
In de Agenda Digital Overheid wordt al jaren aangegeven dat meer gebruik van open source binnen de overheid wenselijk is. Onder andere ‘om als overheden minder afhankelijk te zijn van sofwareleveranciers én om inzicht te geven in de wijze waarop bepaalde sofware is opgebouwd’. Zou, in lijn met de Chinese betekenis van het woord ‘crisis’, de coronacrisis nou vooral een ‘bedreiging’ of een ‘kans’ zijn?
Kansen zijn er. Er is immers open source software beschikbaar waarmee online samenwerking en overleg zijn te faciliteren. Zo heb ik van dichtbij gezien hoe iemand in een week tijd een volwaardige videoconferencingomgeving inrichtte, met behulp van de open source applicatie Jitsi. Met optimale privacyborging via end-to-end encryptie en een server in eigen beheer. Iets dat bij veelgebruikte commerciële producten vaak niet het geval is. Ik zie ook mensen melden dat hun Nextcloud-omgeving prima voldoet, ook in crisistijd. Maar het lijken uitzonderingen te zijn.
Ik vrees dat de coronacrisis eerder een ‘bedreiging’ is voor meer gebruik van open source software binnen de overheid. In crisistijd zoeken mensen naar zekerheid en komen ‘dus’ snel uit bij betaalde closed source oplossingen van grote leveranciers. Is dat in de vorm van een suite van producten, zoals Office365 of Google Apps, dan kan het betekenen dat eerder overwogen open source producten buitenspel komen te staan. Want waarom zou je gebruik daarvan nog overwegen als je al over vergelijkbare functionaliteit binnen je nieuwe suite beschikt?
Na de crisis zal blijken of Groningen ‘het dappere dorpje in Gallië’ blijft of dat ook andere laboratoria een ‘multi-vendor strategie’ gaan volgen. Ook zal blijken of mijn verwachting klopt dat de crisis eerder remmend dan stimulerend heeft gewerkt op het voornemen om binnen de overheid meer met open source software te gaan werken.
Ad Gerrits is werkzaam als zelfstandig informatiearchitect en als strategisch adviseur informatie bij de gemeente Nijmegen. Zijn blogs op iBestuur zijn op persoonlijke titel.
