De wereld lijkt steeds meer op wat in '1984’ en ‘Brave New World’ is beschreven. Gelukkig zijn er enkele lichtpuntjes.
De film ‘Das Leben der Andern’ speelt zich af in 1984 in Oost-Berlijn. De Stasi probeert zoveel mogelijk over burgers te weten te komen om ze daarmee te kunnen controleren. De Stasi is ondertussen vervangen door veel slimmere partijen. Ik zie het daarom somber in.
Ooit was ik een enthousiaste gebruiker van het internet en later ook sociale media. Hoe mooi is het dat mensen uit de hele wereld online ervaringen kunnen uitwisselen? Maar net als bij eerdere disruptieve ontwikkelingen wisten we nog niet wat er allemaal mis kon gaan. Dus zijn de zakelijke slimmeriken er ook deze keer mee aan de haal gegaan.
“I see little commercial potential for the internet for the next 10 years”, zei Bill Gates (Microsoft) in 1994. “Don’t be evil”, is onze kernwaarde zei Google in 2002. En Mark Zuckerberg (Facebook) blijft dapper volhouden: “our philosophy is that we care about people first”. Jeff (Bezos, topman Amazon) en Bill zijn ondertussen de rijkste mensen ter wereld. De Stasi verbleekt bij wat de Chinese overheid doet. We worden al jaren online gevolgd en dankzij de oprukkende ‘slimme apparaten’ nu ook steeds meer offline.
Boeken als ‘The Age of Surveillance Capitalism’ van Shoshana Zuboff en ‘Het internet is stuk’ van Marleen Stikker beschrijven helder hoe technologie wordt gebruikt om mensen altijd en overal te volgen, te controleren en te sturen. Tim Berners Lee, de godfather van het web, stelde vorig jaar teleurgesteld vast dat zijn idealistische web “has evolved into an engine of inequity and division; swayed by powerful forces who use it for their own agendas”.
De positivo’s onder ons denken dat we het tij nog kunnen keren. Iets dat de techbedrijven en overheden die de macht hebben gegrepen, zoveel mogelijk zullen dwarsbomen. Ze roepen nu om het hardst hoe belangrijk ze privacy en zelfbeschikking vinden. Maar terugkijkend naar alle eerdere verbroken beloften en schandalen blijkt dat macht en winstmaximalisatie altijd winnen.
De wereld begint steeds meer te lijken op wat in boeken als ‘1984’, ‘Het Proces’ en ‘Brave New World’ is beschreven. Bij het herlezen van laatstgenoemde boek (uit 1931 !) herkende ik China, maar ook onze eigen maatschappij. Begrippen als ‘vrijheid’, ‘privé’ en ‘zelfbeschikking’ worden steeds meer uitgehold. Mensen worden zonder tegensputteren met behulp van technologie gelukkig gemaakt. Wanneer je niet meedoet loop je het risico te eindigen als een de zonderlinge barbaar uit Brave New World die verzucht: ““But I don’t want comfort. I want God, I want poetry, I want real danger, I want freedom, I want goodness. I want sin”.
Gelukkig zijn er ook lichtpuntjes. De EU deelt af en toe een speldenprik uit en begint zich, vooral nog in woorden, te roeren. In Nederland doen clubs als Bits of Freedom en politicus Kees Verhoeven volhardend missiewerk om meer bewustzijn te kweken. Ondertussen tieren evil producten als WhatsApp en de Ring-bel welig en worden ze soms zelfs door de overheid aangeprezen. Big Tech bedrijven die ik niet meer vertrouw leveren niet alleen meer hun gesloten software, maar voortaan ook de computers waar we tegen betaling gebruik van mogen maken.
Dus probeer ik bij gebruik van het internet zoveel mogelijk spyware te blokkeren. Vertrouw ik alleen open source software, waarbij is te controleren wat hij doet. Plaats ik bij opslagdiensten alleen gegevens die ik versleuteld heb en waarvan ik alleen de sleutel heb.
De stoïcist Marcus Aurelius stelde dat het volgen van de goede weg soms moeite kost: “Wat in de weg staat, wordt de weg.” Een motto dat vrees ik weinig enthousiasme oproept in een maatschappij waarin gemak voorop staat. ‘Hoe meer Google van me weet hoe beter hij me kan helpen’, ‘ik heb niks te verbergen’, ‘je kunt er toch niks tegen doen’. Het is natuurlijk ieders goed recht om dat te vinden, want ik heb niks te zeggen over ‘das leben der andern’. Dus doe ik maar mijn best om zoveel mogelijk baas te blijven over ‘das leben von mir’.
Ad Gerrits is werkzaam als zelfstandig informatiearchitect en als strategisch adviseur informatie bij de gemeente Nijmegen. Zijn blogs op iBestuur zijn op persoonlijke titel.
