Er is een 'derde cultuur' nodig tussen politiek en techniek. Tussen de minder en meer rationele aspecten die nu eenmaal altijd aanwezig zijn, ook bij 'complexe ICT-projecten'.
De afgelopen weken heb ik aandacht besteed aan de herleving van het idee van een ‘digitaal kluisje’, naar aanleiding van een voorstel van de Kamerfracties van de VVD en D66. Daarbij kwam natuurlijk ook de opgeschorte ontwikkeling van de Basisregistratie Personen (BRP) in beeld en daarmee het rapport van een onderzoekscommissie die de ‘aansturing en besluitvorming’ ter zake beschreef [1].
Het rapport mondt uit in een aantal ‘lessen voor de toekomst’ met betrekking tot de aansturing en positionering van complexe ICT-projecten. De commissie stelt zich bescheiden op omdat achteraf oordelen makkelijk is en omdat ze maar één ICT-project heeft onderzocht. Door te verwijzen naar het rapport van de commissie-Elias (2014), en zijn aanbevelingen over te nemen, suggereert ze wel dat haar lessen een bredere geldigheidswaarde hebben. Zij hecht er aan dat ‘het bredere debat over de omgang van de overheid met complexe ICT-projecten gevoerd blijft worden’.
Aangezien zij haar lessen in de context plaatst van de ‘schurende realiteiten’ van politiek en techniek, valt het op dat de meest uitgesproken confrontatie tussen deze twee werelden kennelijk geen lesmateriaal opgeleverd heeft. Kunnen we niks leren van de beslissing van minister Plasterk in 2011 om over te gaan van inhuur, op basis van resultaatverplichtingen naar inspanningsverplichting? Hij relativeert het onderscheid door er op te wijzen dat commerciële partijen die bereid zijn tot een resultaatverplichting ‘daarvoor ook een risico-opslag berekenen’.
De onderzoekscommissie laat deze discussie lopen, maar het lijkt mij de kern van de zaak als je het wilt hebben over het uit de hand lopen van de kosten en over de relatie tussen politiek/overheid enerzijds en techniek/markt anderzijds.
Wat mij betreft kan de door de commissie gewenste bredere discussie zelfs verder gaan dan complexe ICT-projecten. Lees 2 over de totstandkoming van de metro Noord-Zuid-lijn in Amsterdam en huiver [2]. Opdrachtgevers en opdrachtnemers blijken totaal niet opgewassen tegen de voortdurende verrassingen van beide kanten. Als je even om je heen kijkt zie je dat wederzijdse onvermogen overal. Bij mij in de buurt bijvoorbeeld in de technisch-commerciële dominantie van het gaswinningsdossier. Ook op een kleinschaliger niveau, in de planning van de vernieuwing van de ringweg rond Groningen die al in het begin ontspoort en van 2 jaar naar 5 jaar lijkt op te lopen. En wie van ons heeft zijn huis verbouwd binnen tijd en budget?
Dat het geen grote of kleine natuurrampen zijn, maar veeleer ‘cultuurrampen’, is voor het eerst aangekaart in 1959 door C.P. Snow [3]. Van de sindsdien uitgewaaierde discussies kunnen wij leren dat er een ‘derde cultuur’ nodig is tussen politiek en techniek. Tussen de minder en meer rationele aspecten die nu eenmaal altijd aanwezig zijn, ook bij ‘complexe ICT-projecten’.
Die cultuur van het grijze tussengebied is inmiddels mede gevormd door beleidsadviseurs enerzijds en commerciële adviseurs anderzijds en door nieuwe functies als die van een CIO die verondersteld worden beide werelden te verbinden. De onderzoekscommissie en de commissie-Elias komen niet verder dan aanbevelingen om de politiek cq. de overheid meer ICT-expertise te gunnen. Natuurlijk moet de politiek een betere opdrachtgever worden, maar zou dat ook niet kunnen door de techniek en haar commerciële adviespraktijk een betere opdrachtnemer te laten zijn? Alhoewel er zowel bedrijven als politici het slachtoffer zijn van een niet goed uit werkend opdrachtproces lijkt ‘de schuldvraag’, als het mis gaat, toch vaak afgekocht te worden door de belastingbetaler.
Zou daar echt niks aan te doen zijn?
Henk Bos is raadslid voor GroenLinks in de gemeente Midden-Groningen
[1] ‘Niet te stoppen’, april 2018.
[2] Zie onder andere ‘Het wonder van de Noord/Zuidlijn’, Bas Soetenhorst, 2018 en ‘Gasland’, van Louis Stiller, 2018
[3] Zie het Wikipedia-lemma ‘The Two Cultures’ voor een samenvatting, voorgeschiedenis en nasleep. In 1995 heeft John Brockman de discussie geactualiseerd in zijn boek ‘The Third Culture’.
