De publieke productiviteitsparadox
Supermarktketen ALDI maakte vorige week bekend stemacteur/acteurstem Diederik Ebbinge te dumpen voor een AI-voice. Met overslaande stem werd het debat op alle ouderwetse media over deze luizenstreek gevuurd, Zoals alleen mensen dat kunnen. En gelukkig maar. Overigens schreef Sprout laatst een leuk stukje waaruit blijkt dat AI toch niet in alles beter is dan mensen. Er is nog hoop voor vlees en bloed. En hart en ziel. Sterker nog, we steken met kop en schouders boven AI uit!
Maar goed, het is natuurlijk schrijnend dat het groot nieuws is als een acteur wordt ingeruild voor AI terwijl ook talloze andere werknemers moeten vrezen voor hun werk en dus inkomen. Maar daar zal communicatiebureau Joe Public (nomen est omen!) wel niet aan gedacht hebben. Of juist wel? Want als mensen hun baan kwijtraken door AI moeten ze geld besparen en dus ook goedkoper boodschappen doen bij de…ALDI!! Complotdenkers wezen mij er overigens op dat er ook AI verborgen zit in ALDI zelf maar die begreep ik niet helemaal.
De maatschappelijke discussie over AI heeft vele dimensies en werkgelegenheid is een hele relevante. Het idee bij nieuwe technologie is dat machines mensenwerk kunnen vervangen zoals de afgelopen eeuwen bij alle Industriële Revoluties is gebeurd. We mogen technologieën als de stoommachine en elektriciteit wel dankbaar zijn want anders liepen we nog steeds in groepjes jager-verzamelaars te zoeken naar eten en was de vierdaagse werkweek ondenkbaar geweest.
In lijn hiermee was bij de intrede van de computer, robots en nu dus AI de gedachte dan ook dat er veel banen zouden veranderen / verdwijnen en mensen dus ontlast / werkeloos zouden worden. In dit kader citeer ik altijd graag de econoom Solow die opmerkte dat het computertijdperk overal was, behalve in de statistieken. Dit was al in 1987 en dus aan de vroege kant maar nog steeds is er sprake van een heuse productiviteitsparadox. De gigantische digitale mogelijkheden ten spijt is de arbeidsproductiviteit in de afgelopen decennia niet enorm gestegen maar juist gestagneerd. Ergens gaat het dus mis.
Economen breken zich hier het hoofd over en er zijn goede stukken over geschreven, onder meer door het Centraal Bureau voor de Statistiek. Wat ik in deze verklaringen wel vaak mis, is het simpele feit dat we aan e-mail, nu.nl, Twitter, YouTube en WhatsApp eindeloos veel tijd verspillen die evident ten koste gaat van onze productiviteit. Veel mensen zijn tegenwoordig niet langer dan zes minuten in staat geconcentreerd aan iets te werken. Maar dat zal wel weer te simpel gedacht zijn (heb ik vaker).
Dat AI in het bedrijfsleven op werkgebied voor grote veranderingen zal gaan zorgen is een zekerheid die zich nu al etaleert en het is daarom van groot belang dat de overheid, maar ook CEO’s en CAO’s, ervoor gaan zorgen dat de hieruit voortkomende welvaart eerlijk verdeeld wordt. We moeten een groeiend digitaal precariaat voorkomen.
Hoe het in overheidsland zal uitpakken is complexer. Het lijkt zo duidelijk allemaal. PwC heeft becijferd dat de productiviteit van de overheid dalende is en ver achterblijft bij die van het bedrijfsleven (overigens blijft de Nederlandse arbeidsproductiviteit ook achter bij vergelijkbare landen!). Dus hup ICT, IoT en AI zou je zeggen maar zo makkelijk is het niet.
De overheid is namelijk geen bedrijf (Nederland is ook geen BV!) en heeft te maken met allerlei zaken op het gebied van integriteit, die de effectiviteit in de weg staan. Hierbij denk ik aan complexe besluitvormingstrajecten, wetgevingscompromissen en democratische procedures.
Daarbij vergt interdepartementale, interbestuurlijke en internationale samenwerking ook een hoop tijd. Ook neemt de verantwoordingsplicht van de overheid allerlei democratische controleprocedures met zich mee die sterk vertragend werken. Het afhandelen van Woo-verzoeken doet de productiviteit bijvoorbeeld geen goed.
Bovenal moet de overheid rekening houden met publieke waarden en ethische randvoorwaarden. Zo is de behoefte aan datadelen voor de publieke zaak -terecht- groot maar moet de overheid hier uiterst zorgvuldig te werk gaan om een tweede toeslagenaffaire te voorkomen.
Er is, kortom, niet alleen sprake van een productiviteitsparadox in het digitale tijdperk maar ook een publieke productiviteitsparadox in onze democratische rechtsstaat.
En die moeten we koesteren want de overheid is geen commercieel bedrijf gericht op klanten, kopers en cash maar een waardengedreven (dus niet datagedreven!) instituut dat dient te handelen in het belang van de burger, de leerling en de patiënt.
PS: ik ben dit stuk bewust begonnen met een paar (flauwe) grapjes om te bewijzen dat het door mijzelf en niet door AI is geschreven.
Omgekeerd is ook waar. Die ene stemacteur weg levert een bak aan nieuw werk op voor anderen. Een AI vereist ook geen doorlopend salaris of royalty’s en kost aanzienlijk minder, zijn productietijd is veel korter (desgewenst real time, door correlatie met de marktcijfers, waar je ook een AI voor kunt gebruiken) en een stuk inclusiever, want in elke taal en op elk abstractie niveau beschikbaar, 24/7, zonder behoefte aan pauzes, vakanties of slaap, met consistente prestaties zonder variatie in toon, accent of emotie, tenzij anders geprogrammeerd, wat weer handig kan zijn als je andere emoties wilt raken. Dus ook veelzijdiger, aanpasbaar (met desgewenst unieke stemmen) en zonder menselijke beperking, dus hij wordt niet verkouden, hees of moe. Waarmee ook de productiviteit van de Staat dankzij chatbots enorm omhoog kan zijn. Niet voor niets gebruikt België al chatbots voor WOO verzoeken.
Interessanter is de houding die we aan kunnen nemen ten opzichte van de evolutie van kapitalisme en de rol van de staat daarin, wat ook een beeld schets van onze potentiële houding t.o.v. AI. De commerciële fundamenten van het kapitalisme zijn van nature ontstaan uit de menselijke neiging tot handel en uitwisseling. Als AI een bigger bang for the buck impliceert is het alleen maar logisch dat “externe obstakels” worden verwijderd conform de (neo)klassieke economische theorieën. Daar kun je tegenover zetten dat de Staat ‘anders’ staat t.o.v. productiviteit, vanuit bijvoorbeeld Marxistische en wereldsysteem perspectieven, die wijzen op de historische rol van de staat bij het beschermen van eigendomsrechten en het onderdrukken van klassenstrijd, zoals beschreven door Marx in zijn theorie van de “primitieve accumulatie” (Marx, “Das Kapital”, 1867).
De techniek maakt nu een middenweg mogelijk: ‘crypto-sovereiniteit’, waarbij je economische relaties ook kunt voorstellen gebaseerd op code en digitale contracten in een gedecentraliseerd systeem. Waar weer een link ligt met het libertarische idee dat optimale systemen spontaan kunnen ontstaan als eigendomsrechten en contracten worden gerespecteerd. Dit concept van decentralisatie en automatisering van contracten door blockchain-technologie vindt steun bij sommige economen en technologie-experts die geloven dat je zo een meer transparante en rechtvaardige economische omgeving kunt realiseren. Het vervangen van een stemacteur door een AI roept daarom interessante reflexen op. Aan de ene kant wil je een efficiënte economie met minimale overheidsinterventie. Aan de andere kant wil je ook niet dat te veel mensen aan de kant komen te staan (overigens zijn dat dezelfde mensen die uitstekend zonder paternalisme kunnen om thuis via hun app hun Netflix in te stellen)
De overheid is geen bedrijf, maar ‘de wet uitvoeren’, ‘binnen een termijn blijven’ etc. is OOK toegevoegde waarde en aangezien het vaak over herhaalbare processen binnen deduceerbare en daarom modelleerbare procedures gaat en je data delen uitstekend kunt doen ZONDER de data te delen (kwestie van context brokering), is juist de Staat uitstekend te codificeren.
Leuke discussie ;-)