Het is de hoogste tijd voor digitaal leiderschap
Het belang van digitalisering voor onze autonomie, het onderwijs en het verdienvermogen van de Nederlandse economie wordt langzaam maar zeker meer gezien, maar het wordt tijd dat bestuurders dit ook gaan omarmen. Dit digitaal leiderschap laat zich minder makkelijk in een digitaliseringsstrategie vatten, maar zal de komende jaren wel het succes daarvan bepalen.
Toenemende vergrijzing en dalende arbeidsproductiviteit maken van digitalisering een speerpunt. De angst dat kunstmatige intelligentie (AI) ons werk gaat overnemen is omgeslagen in de hoop dat dit juist gaat gebeuren. Zo wil het kabinet de administratietijd in de zorg halveren door de inzet van AI, en zien steeds meer overheden chatbots als manier om efficiënter te werken. Maar papieren ambities zijn geduldig, en zonder bestuurlijk leiderschap blijft het bij ambities.
Het rapport ‘Maar waar!’ uit 2017 stelde al dat alles digitaliseert, behalve de overheid. En nog steeds is digitalisering voor veel bestuurders een ver-van-het-bed-show. Een geïsoleerd onderwerp, met een eigen digitale strategie of agenda ergens binnen het CIO-office. De relatie met andere onderwerpen en aspecten binnen de organisatie wordt onvoldoende gezien, en daardoor is er vaak ook weinig bestuurlijke prioriteit.
Gebrek aan prioriteit leidt ook tot weinig aandacht voor de realisatie. Als er al een ambitie is zijn de doelen vaak niet concreet. Zo blijkt bijvoorbeeld uit onderzoek van de Algemene Rekenkamer dat bij de inzet van AI-systemen van tevoren vaak niet bepaald wat het doel is. En als wel duidelijk is wat de doelen zijn, worden de baten niet verzilverd door te weinig bestuurlijke aandacht voor batenmanagement, aldus het Adviescollege ICT-toetsing. Daarmee blijven digitale ambities hangen in pilots en wordt de business case – als deze er al is – niet gerealiseerd.
Dat digitalisering maar beperkt van de grond komt, komt ook omdat de relatie met andere aspecten binnen de organisatie niet wordt gezien. Zo kan digitalisering bijvoorbeeld niet los gezien worden van HR en strategische personeelsplanning. De komende jaren zullen sommige rollen snel veranderen en zal behoefte ontstaan aan nieuwe kennis en competenties. Wanneer dit digitaal perspectief op de toekomstige personeelsbehoefte ontbreekt maakt dat niet alleen de digitale één overheid ambitie kwetsbaar, maar ook onze digitale autonomie als overheid.
Bestuurders hebben daarbij een belangrijke rol. Niet alleen bij het formuleren van de ambitie, maar ook door digitale ontwikkelingen te begrijpen en deze te vertalen naar de eigen organisatie. Daarbij is ook een duidelijk veranderverhaal nodig waarbij bestuurders aan de lat staan om dit uit te dragen en het goede voorbeeld te geven. Digitalisering moet chefsache, zeker nu. Dat geldt overigens ook voor de politiek waar digitalisering – ondanks het goede werk van de commissie Digitale Zaken – voor veel Kamerleden nog een opstapje lijkt naar de ‘belangrijke’ portefeuilles.
Lees ook:
