De nieuwe technologieën die beschikbaar komen, vereisen een volledig nieuwe kijk op de relatie tussen burger en overheid.
Hoe wij als maatschappij omgaan met digitalisering doet er echt toe. Het heeft impact op de wijze waarop die digitalisering uitwerkt voor de maatschappij als geheel, voor de verhoudingen tussen groepen binnen de maatschappij en voor iedere deelnemer aan die maatschappij. Maar de technologisch-wetenschappelijk gedreven verandering die daarna komen zijn nog veel disruptiever. In die zin is het digitaliseringsprogramma dus ook een leerschool.
De feestdagen zijn voor mij toch altijd een moment van reflectie. Daarbij kwamen mijn gedachten uit bij twee publiceties, die veel indruk op mij gemaakt hebben: de televisieserie ‘De Volmaakte Mens’ van Bas Heijne en het boek ‘The Second Machine Age’ van Erik Brynjolfsson en Andrew McAffee. Heijne verkent een aantal technologische ontwikkelingen en wat deze voor gevolgen hebben voor ons mensbeeld en onze maatschappij. In The Second Machine Age wordt vooral het economische en productieve leven onder de loep genomen.
De vraag die deze publicaties oproept, is: ‘Wat gaan nieuwe technologieën, waar de mens van de toekomst mee te maken krijgt, voor gevolgen hebben voor de relatie tussen burger en overheid?’ Het antwoord lijkt simpel: betere gereedschappen leiden tot een betere dienstverlening. Maar is daarmee ook alles gezegd?
Bas Heijne begint iedere aflevering van ‘De Volmaakte Mens’ met een citaat van Kant. Het luidt: ‘De belangrijkste vraag die wij moeten beantwoorden is: wie is de mens?’
Het mensbeeld is de afgelopen eeuwen sterk veranderd. Wetenschappelijke inzichten veranderden het beeld van de mens als soeverein middelpunt van de schepping. De mens wordt nu door sommigen gezien als een zak moleculen die chemische processen met elkaar aangaan. De ziel, religie en zelfs geluk zijn hersenspinsel. Ze zijn gevolgen van die chemische processen. Zie bijvoorbeeld het boek ‘De vijfde revolutie’ van Lone Frank.
Maar in de serie ‘De volmaakte mens’ blijkt al snel dat het hier niet stopt. Mens en technologie raken steeds meer verweven. Door DNA analyse kunnen we straks allerlei eigenschappen van onze kinderen kiezen, de designer baby’s. Androïde robots gaan hun intrede doen in onze maatschappij. Misschien gaan we het verouderingsproces van mensen wel vertragen en zelfs stoppen, met als ultieme doel de overwinning van de dood. Kortom, we gaan op weg naar de maakbare mens.
Nu denkt u misschien dat dit allemaal nog verre toekomstmuziek is. Maar het gebeurt vandaag al! Er zijn apparaten op de markt die uw geheugen ondersteunen, u in staat stellen op afstand met iemand te praten en uw richtingsgevoel verbeteren. Inderdaad, het is uw mobiele telefoon. Toegegeven dat het misschien een beetje flauw voorbeeld is, maar feit is dat technologie nu al uw leven sterk beïnvloedt. Daarnaast zijn technologieën als chips om doven weer te laten horen, exo-skeletten om soldaten sterker en sneller te maken, DNA-selectie en -verbetering weliswaar nog geen mainstream maar echt nu zo futuristisch meer. Het stoppen van veroudering en hyperintelligentie liggen misschien nog wat verder weg, hoewel ik niet verbaasd zou zijn als mijn kinderen dit nog mee gaan maken.
De huidige digitalisering is een ingrijpende verandering. Maar de veranderingen die dáárna gaan komen, zullen een nog veel grotere impact hebben. De wijze waarop wij met de digitalisering omgaan zou wel eens een belangrijke proeftuin kunnen zijn voor die nog veel grotere veranderingen. Er mag dus wel meer aandacht zijn in het beleid van de overheid voor de maatschappelijke consequenties van de digitalisering. Het mag niet blijven bij investeren in innovatie, beschermen van grondrechten en publieke waarden, toegankelijk en begrijpelijk voor iedereen en persoonlijke dienstverlening. Inderdaad, u herkent hierin de thema’s van de Agenda Digitale Overheid ‘NL DigiBeter’.
Mijn oproep is en blijft: de nieuwe technologieën die de komende decennia beschikbaar komen, vereisen een volledig nieuwe kijk op onze maatschappij en dus op de overheid en dus op de relatie tussen burger en overheid. Laten we de huidige digitaliseringsgolf gebruiken om daarmee te oefenen. De digitalisering is nog maar het begin.
Paul Ruijgrok is gemeenteraadslid voor de VVD in Gouda en zelfstandig adviseur informatiemanagement en –architectuur.
