Je kunt prima duizend bloemen laten bloeien, maar breng wel focus aan en bouw voort op de successen.
Het is te prijzen dat veel overheden inzetten op innovatie en het verkennen van de mogelijkheden van data en technologie.
We experimenteren erop los. Met proeftuinen, pilots en proof of concepts geven we invulling aan termen als digitale transformatie, smart cities en datagedreven werken. Of zoals Kees Verhoeven (D66) onlangs in het FD zei: ‘Vroeger profileerde een wethouder zich met een bedrijventerrein, nu met een AI-project’. [1] We laten duizend bloemen bloeien, maar toch weten we ze zelden te plukken.
De technology-push waar veel overheden mee kampen leidt tot een scala aan experimenten op het gebied van AI, blockchain en robots. Deze experimenten zijn inherent aan de wens om de overheid te innoveren en noodzakelijk om dit voor elkaar te krijgen. Dat vraagt om een omgeving waar ruimte is om soms buiten de lijntjes te kleuren en waar men durft te falen. Maar bovenal om visie en focus. Vaak verzanden we echter in talloze pilots waarbij slechts zelden wordt opgeschaald. Visie en focus zijn nodig om gericht keuzes te maken over welke ideeën en concepten kansrijk en passend zijn. Dit om een wildgroei van pilots te voorkomen en sturing te geven aan innovatie. Of in de woorden van Henry Kissinger: “If you don’t know where you are going, every road will get you nowhere.”
Dat pilots vervolgens niet slagen zit zelden in de technologie. Sterker nog, de technologie is vaak al verder dan dat wij zijn. Dit maakt het verleidelijk om als overheidsorganisatie direct in het diepe te springen en je onder te dompelen in de wereld van AI en algoritmes. Met veel enthousiasme wordt vervolgens een project opgetuigd. Vaak met een nobel doel, zoals het in kaart brengen van eenzaamheid of schuldenproblematiek. Data vormen de basis voor dit soort projecten, maar het datalandschap is vaak versnipperd waardoor het al snel lastig blijkt om koppelingen te realiseren en data uit te wisselen. Standaardisatie en afspraken over het gebruik en delen van data zijn dan misschien minder sexy dan de moonshots, maar wel de basis voor een innovatieve overheid.
Wanneer we er dan toch in slagen om de juiste datasets te koppelen en te interpreteren moeten we beseffen dat de resultaten soms ook ethische implicaties hebben, ondanks de vaak nobele doelen. Dat begint met de vraag wat het beoogd resultaat is van de pilot, en hoe dat resultaat dan bereikt wordt. Oftewel, wat is het handelingsperspectief dat je hebt als overheid? Als we – met een redelijke mate van statistische zekerheid – kunnen voorspellen dat iemand in de schuldhulpverlening dreigt te komen, gaan we dan langs en bellen we aan? Of stellen we hem automatisch preventief onder curatele? En wat is daarbij dan de minimum eis voor een ‘redelijke’ mate van voorspelbaarheid? Zonder deze vragen vooraf te beantwoorden wordt achteraf uitleggen – en opschalen – lastig.
Laat daarom niet altijd duizend bloemen bloeien, maar breng focus aan en bouw voort op de successen. Verzorg ze goed en geef ze aandacht zodat ze niet verwelken.
Christian Verhagen is senior adviseur bij Verdonck, Klooster & Associates en publiceert regelmatig over data en technologie in de publieke sector.
[1] ‘Vroeger profileerde een wethouder zich met een bedrijventerrein, nu met een AI-project’
Mooie blog Christiaan! Complimenten – onderstreept m.i. nut/noodzaak om dit professioneel te organiseren – krachten te bundelen – vanuit een innovationboard voorgezeten door een Chief Innovation Officer (CIO) – als lid van hoogste managementgremium – gemeentes zouden dat in regio moeten oppakken met andere overheden – heel huiselijk – kijk maar hoe grote corporaties als DSM of ING dat fiksen! Wiel is al uitgevonden.
Duizend bloemen bloeien ook bij het zoeken naar instrumenten voor digitale democratie, de Open Overheid en Common Ground. CG krijgt wel steeds meer samenhang, werkende weg. Maar agile werken heeft toch behoefte aan iets van een raamwerk waarin de afzonderlijke resultaten kunnen landen. Een functioneel ontwerp op systeemniveau (mag je dat nog zeggen tegenwoordig) geeft dat overzicht, desnoods alleen een schets. Een methode zoals Scaled Agile Framework SAFe laat zien hoe je structuur kan geven aan de brede software ontwikkeling. Pittig en haalbaar voor grote organisaties, lastig voor 355 gemeenten met honderden verschillende processen.
GEMMA beschrijft ook een bedrijfsfunctieniveau, maar dat wordt denk ik nauwelijks als startpunt gebruikt om van daar uit de informatievoorziening en bijhorende applicaties te ontwikkelen. Ook te abstract voor proceseigenaren. Tijd voor een “GEMMA-light” versie, een inspirerend tuinontwerp voor de duizend bloemen.
Amen. En laat dat altijd in de laatste zin maar weg.