De energietransitie is een beweging naar een fundamenteel ander stelsel. Een stelsel dat vraagt om participatie.
Opzij, opzij, opzij, maak plaats! Wat een oorwurm dat lied; het blijft maar in mijn hoofd. Dat komt door de bizarre vaart waarin 1 juni 2020 nadert, het Uur U waarop de dertig RES-regio’s de concept-RES klaar hebben. De eerste grote mijlpaal.
De deadline geeft een rush: iedereen die met de RES bezig is, loopt spitsroeden. Aan het gevoel van urgentie zal het zeker niet liggen. Toch knaagt er – afgezien van die oorwurm – iets. Een eenzijdige focus op kwantitatief resultaat – komen we gezamenlijk aan 35 Terawatt? – kan de blik vernauwen; het zicht op het grote verhaal kan kwijtraken. We spreken niet voor niets van een energietransitie. Het is een beweging naar een fundamenteel ander stelsel. Dat heeft gevolgen voor de techniek, de ruimtelijke inrichting, de besturing en het onderlinge samenwerken. Creativiteit, flexibiliteit en innovatie zijn daarbij van groot belang. Hoe dat precies zal gaan, ontdekken we pas onderweg. Aan alle nationale, regionale, lokale en keukentafels moeten we daarom niet alleen praten over de getallen, techniek, ontwerpen van de leefomgeving, maar ook over samenwerken en de impact op ons leven. Loskomen van de bestaande wereld en werken aan de nieuwe, is wat ons te doen staat. In de bestuurskunde spreken we van het ontwikkelen van de wereld van B, volgens de principes van B. Dat is spannend en gaat gepaard met onzekerheid.
In de race naar de eerste concept-RES steken klassieke patronen, uit de wereld van A, de kop op. Dat gebeurt vaak onbewust en automatisch. Van onderhandelen over wie aan zet is, tot de kaarten tegen de borst houden om speelruimte te behouden. Het zijn patronen die vertragen. Het past in de wereld van B om daarover het ‘meta’-gesprek te voeren. En ik hoop ook in het RES-proces. Omdat de RES een manier van samenwerken kan worden waarin we samen de wereld van B vormgeven. Een netwerk waarin overheden, bedrijven en inwoners samen kansen benoemen en oplossingen zoeken voor tegenvallers, voortschrijdend inzicht, onbedoelde effecten, nieuwe behoeften, onvoorziene afhankelijkheden en ga zo maar door. Wat is het gezamenlijk doel? Hoe bereiken we het beste resultaat? Hoe doen we het beste recht aan ieders regionale, lokale, individuele belang? Hoe verdelen we daarbij de lusten en lasten binnen en tussen regio’s? Hoe organiseren we eigenaarschap? Wat vraagt dit en wat betekent dit voor jou en mij?
Met het oog op de concept RES is er nu veel discussie over participatie. Ook daar zie je klassieke patronen ontstaan. Hoe organiseer je inspraak en wanneer? Wat moet je doen? Wanneer is het goed? Goed voor wie? Kun je het nu al voor elk idee, gebied, windmolenpark of zonneweide organiseren? Nee, vóór 1 juni lukt dat nooit. En dat hoeft ook niet. Participatie loopt mee in de hele energietransitie. Je informeert en betrekt de maatschappelijke stakeholders, inwoners en ondernemers zo actief mogelijk. Niet ieder individu kan en hoeft altijd op elk moment volledig betrokken te zijn. Na de concept-RES komt er een RES 1.0 (op 1 maart 2021), en in de jaren daarna komen er RES’en 2.0 en 3.0 etc… De kunst is het proces altijd zo open en breed mogelijk aan te pakken. Meerstemmigheid is daarbij belangrijk. Maar de intensiteit hangt ook af van de mate van concreetheid die je kan bieden aan verschillende doelgroepen.
Het is schakelen tussen schaalniveaus. Participatie op straat, in de wijk, gemeente, regionaal en nationaal. Maar ook tussen de mijlpaal van morgen en de grote vragen die ermee samenhangen. Waar willen we naartoe? Welke keuzes maken we? Een denkoefening: is het acceptabel dat de stroom een kwartier uitvalt als de zon te lang niet schijnt? En als de continuïteit wel te allen tijde gewaarborgd moet zijn, hoeveel mag dit dan kosten? Gaan we werkelijk accepteren dat er straks verschillen zijn tussen regio’s? En tussen mensen?
Maak in de waan van alledag ruimte voor debat, creativiteit en goede ideeën. Beide zijn even noodzakelijk: de mijlpaal van morgen en het grote, onderzoekende verhaal. Want steeds hetzelfde liedje, daar is niks aan.
Kristel Lammers is directeur van het Nationaal Programma Regionale Energie Strategieën (NP RES). Ze is bestuurskundige en verandermanager.
