AI als sleutel tot productiviteitsgroei in Europa: De noodzaak van AI-vaardigheden

De Europese Unie (EU) heeft de afgelopen jaren haar zorgen geuit over de stagnerende productiviteitsgroei binnen de lidstaten. In een recent rapport benadrukt voormalig ECB-president Mario Draghi dat de EU haar industriële beleid beter moet coördineren, besluitvormingsprocessen moet versnellen en aanzienlijk meer moet investeren om economisch concurrerend te blijven met de Verenigde Staten en China. Een belangrijke factor die bijdraagt aan deze uitdaging is de innovatiekloof, die verwijst naar het verschil tussen de snelheid van technologische vooruitgang en de adoptie ervan binnen de publieke sector. Dit wordt verder bemoeilijkt door het gebrek aan voldoende mensen met vaardigheden op het gebied van digitale technologieën.

Deze kloof belemmert zowel de productiviteitsgroei als het concurrentievermogen van Europa. Een specifiek voorbeeld hiervan is de achterblijvende investering in kunstmatige intelligentie (AI), een technologie die wereldwijd als aanjager van productiviteitsgroei wordt gezien. Terwijl de VS en China fors investeren in AI-toepassingen die besluitvorming automatiseren, innovatie versnellen en industriële efficiëntie verbeteren, blijft Europa achter in het creëren van een robuust AI-ecosysteem. Dit beperkt niet alleen het vermogen van Europese bedrijven om concurrerend te blijven, maar belemmert ook de bredere economische groei.

Dragi schat dat er jaarlijks tussen de € 750 en € 800 miljard aan investeringen nodig is, wat neerkomt op ongeveer 5% van het EU-bbp. Zonder gerichte investeringen in AI en andere digitale technologieën loopt Europa het risico structureel achterop te raken in de mondiale economie.

Hoe staat het eigenlijk met de toepassing van AI in de Nederlandse overheid? 

Kunstmatige intelligentie (AI) biedt ongekende mogelijkheden om beleid effectiever te implementeren, vooral nu overheden worden geconfronteerd met steeds complexere uitdagingen. Van klimaatverandering en economische ongelijkheid tot volksgezondheidscrises – AI kan helpen om beter onderbouwde beslissingen te nemen en sneller te reageren op onverwachte gebeurtenissen. Door enorme hoeveelheden data te analyseren, patronen te herkennen en trends te voorspellen, kan AI-overheidsinstanties ondersteunen bij het ontwikkelen van beleid dat wendbaar en toekomstbestendig is.

Meer maatwerk en betere dienstverlening aan burgers 

Naast strategische besluitvorming kan AI ook de directe interactie tussen overheid en burgers verbeteren. AI-gestuurde systemen kunnen administratieve processen automatiseren en workflows stroomlijnen, dat niet alleen de efficiëntie verhoogt, maar ook het vertrouwen in overheidsdiensten kan versterken. Een no brainer is het automatiseren en stroomlijnen van administratieve processen of AI-chatbots die overheidsmedewerkers kunnen helpen om burgers beter te bedienen. Ze bieden direct en accuraat advies in meerdere talen, waardoor de behoefte aan menselijke tussenkomst bij routinetaken afneemt.

Het potentieel van AI blijft in de overheid onderbenut 

De Nederlandse overheid experimenteert zeker al met AI en er zijn er enkele kleinschalige implementaties, de overheid blijft echter achter door de beperkte investeringen, een tekort aan AI-experts en complexe regelgeving.

Ook de EY European AI Barometer laat zien dat de overheid AI functioneel nog niet optimaal benut. Op dit moment wordt AI vooral gebruikt voor tekstcreatie (58%) en spraakassistenten (41%). In tegenstelling daarmee blijven toepassingen voor het optimaliseren van financiële processen (6%) en human resources (4%) sterk onderbenut. Dit is een gemiste kans: overheden worden steeds vaker worden geconfronteerd met budgettaire beperkingen en een tekort aan talent, hier kan AI juist helpen om deze uitdagingen te verlichten.

Figuur 1 – Aan welke AI-programma’s heeft u deelgenomen of actief gebruikt?

Tijd om door te pakken overheid 

AI is geen toekomstmuziek; het is een essentieel hulpmiddel voor een efficiëntere, responsievere en effectievere overheid. Om de transformatie van de overheid echt vorm te geven, is het cruciaal dat overheden AI niet alleen zien als een technologische innovatie, maar als een strategische kans om dienstverlening te verbeteren en maatschappelijke uitdagingen beter aan te pakken. Nu is het moment om AI volledig te integreren en de publieke sector klaar te maken voor de toekomst.

AI-geletterdheid in de publieke sector 

Mario Draghi benadrukt in zijn rapport dat het versterken van AI-geletterdheid en digitale vaardigheden essentieel zijn voor Europa om zijn concurrentievermogen te behouden in een door technologie gedreven wereld. 42% van de Europeanen beschikt over basis digitale vaardigheden. Dit is relatief laag, vooral gezien de groeiende afhankelijkheid van digitale vaardigheden in de moderne arbeidsmarkt en maatschappij. Het betekent dat bijna de helft van de bevolking niet over de basisvaardigheden beschikt om effectief gebruik te maken van digitale technologieën, wat een belemmering kan zijn voor zowel economische groei als maatschappelijke inclusie. AI kan de overheid echter helpen om deze burgers beter te bedienen, omdat de overheid met behulp van AI ervoor kan zorgen dat zij toegankelijker wordt, zonder dat burgers extra digitale vaardigheden hoeven te ontwikkelen.

Het verbeteren van AI-literacy is essentieel voor de adoptie van nieuwe technologieën in de publieke sector. Dit kan worden bereikt door training en educatie te bieden aan overheidsmedewerkers, zodat zij vertrouwen krijgen in het gebruik van technologie. Initiatieven zoals het skills paspoort zijn voorbeelden van hoe we jongeren kunnen voorbereiden op een digitale toekomst.

Figuur 2 – Hebben uw medewerkers voldoende training ontvangen om effectief met AI te werken of met betrekking tot het transformatieproces dat gepaard gaat met AI? Percentage van de respondenten dat “ja” heeft geantwoord.

Gerichte opleidingsprogramma’s 

Gerichte opleidingsprogramma’s zijn van cruciaal belang om werknemers in de publieke sector de vaardigheden bij te brengen die nodig zijn om met AI-gedreven tools te werken. Gegevens van EY tonen aan dat slechts 19% van de managers in de publieke sector van mening is dat hun medewerkers voldoende AI-opleiding hebben gekregen. Ter vergelijking: 69% van de managers in de geavanceerde productie-industrie en 65% in de financiële sector zijn tevreden over de huidige AI-training van hun teams.

Deze kloof benadrukt de dringende behoefte aan gerichte inspanningen om de publieke sector te moderniseren en nieuw talent aan te trekken, vooral op het gebied van digitale technologieën, de groene economie en administratieve vernieuwing.

Dringend benodigde acties

Met de ondersteuning van AI kunnen overheden slimmer, sneller en meer gepersonaliseerde diensten aan hun burgers leveren. Om publieke diensten voor de AI-toekomst te revitaliseren, moeten overheden nu actie ondernemen in drie kerngebieden:

1. Stel een duidelijke AI-ambitie vast
   Definieer de AI-ambitie, begrijp de impact op de organisatie en investeer in technologie en opleiding voor ambtenaren. Leiderschap en duidelijke beleidslijnen zijn cruciaal.  Selecteer een beperkt aantal strategische domeinen waar de overheid kan leren met de implementatie van GenAI en hergebruik dit resultaat.
2. Stuur verandering aan
   Investeer strategisch in training en ontwikkeling, en implementeer een effectief verandermanagementprogramma waarin wordt bepaalt hoe de vrijgekomen capaciteit door GenAI wordt ingezet om bijvoorbeeld personeelstekorten op te vangen. Stel heldere doelen om de impact meetbaar te maken.
3. Ontwerp regelgeving die duurzame innovatie bevordert
   Een effectieve implementatie van AI hangt sterk af van slimme regelgeving die duurzame groei ondersteunt door innovatie te bevorderen en legitieme zorgen aan te pakken, zoals het risico van bevooroordeeldheid en discriminatie, privacyrechten, fraude en het verlies van autonomie. Een solide raamwerk voor verantwoorde AI biedt een basis voor het evalueren van AI-risico’s en het opbouwen van controles, met nadruk op principes zoals verantwoordelijkheid, betrouwbaarheid, transparantie en eerlijkheid.

Meer weten?

Ben je benieuwd naar de ontwikkelingen van AI in jouw vakgebied en wil je op de hoogte blijven van inzichten van experts? Met EY AI Talks blijf je op de hoogte van de laatste AI-ontwikkelingen en ontmoet je toonaangevende professionals uit de industrie. Wil je de volgende editie niet missen? Meld je aan voor onze AI Talks-nieuwsbrief.

Auteur kennisbijdrage: Anna van den Breemer | EY Nederland Partner Consulting, Public Sector, AI.