Het enige dat het rijk hoeft te doen, is vragen waar de uitvoering behoefte aan heeft. Wat zijn gemeenschappelijke vraagstukken waar de rijksoverheid kan helpen?
Er is een opmerkelijke verandering gaande binnen de overheid. Waar gemeenten en uitvoeringsorganisaties in het verleden vooral rijksbeleid uitvoerden, ontstaat nu een omgekeerde beweging. Er zit veel kracht bij gemeenten en het wordt tijd dat ook de rijksoverheid dat ziet. Gebruik die kracht!
Gemeenten zijn bezig om hun dienstverlening en communicatie met inwoners op een andere manier in te richten, die past bij het huidige digitale tijdperk. Ze stellen vanuit die veranderopgave eisen aan wat ze van elkaar en van de rijksoverheid nodig hebben. Deze radicale verandering vraagt ook om een andere opstelling van het rijk. Departementen, uitvoeringsinstellingen, provincies en gemeenten: we moeten allemaal vanuit de opgave met elkaar aan resultaten gaan werken.
In de ruim twintig jaar die ik nu bij de overheid (bij gemeenten én bij het rijk) werk heb ik die urgentie nog niet zo sterk gezien. En dat zegt wat, want ik werk al lang intensief met en voor gemeenten aan het verbeteren van de dienstverlening, het stroomlijnen van werkprocessen en het aanpassen van de informatievoorziening. Sinds 1 juni doe ik dat als waarnemend directeur van het Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten (KING), onderdeel van de VNG.
De uitvoering wordt zelfbewuster, maar de rijksoverheid ziet dat nog niet echt. Of handelt er nog niet naar. De rol van het rijk moet een verbindende zijn in plaats van een top-down sturende. Mijn voormalige KING-collega, Larissa Zegveld, heeft hier herhaaldelijk over geblogd op iBestuur. Haar laatste blogs gaan onder meer over Maak Waar!. Dat rapport zet inhoudelijk een goede lijn neer, die naadloos aansluit bij de gemeentelijke Digitale Agenda 2020. De urgentie om haast te maken met digitalisering, dat juist ook beslissers hier oog voor moeten hebben en de noodzaak om hiervoor nieuwe werkwijzen te ontwikkelen.
De ‘proof of the pudding’ zit echter in de manier waarop we deze mooie idealen gaan realiseren. Als we het hebben over de overheid als platform, dan past een heel andere aanpak dan voorheen. Niet top-down, maar een praktische benadering, gericht op het oplossen van concrete opgaven. Geen ‘grand design’, maar randvoorwaarden creëren waarbinnen in de uitvoering gerealiseerde oplossingen succesvol kunnen zijn.
“Wat we vooral nodig hebben is actie”
Ik zie het risico dat er een uitvoeringsprogramma wordt opgetuigd waarin het ministerie onderzoekt wat er moet gebeuren. En waarin andere overheden dan mogen meedenken, waarna we dat in een grootschalige aanpak gaan uitvoeren. Ik vind dat echt zonde van de tijd (en het geld). Want het enige dat het rijk hoeft te doen, is vragen waar de uitvoering behoefte aan heeft. Wat zijn gemeenschappelijke vraagstukken waar de rijksoverheid kan helpen?
Daar komt dan een lijstje uit dat inmiddels welbekend is – je hoeft er de blogs van onder meer de Digicommissaris maar op na te lezen: de ontwikkeling van een veilige digitale identiteit. Flexibele moderne regelgeving die experimenteerruimte biedt, maar ook duidelijke kaders, bijvoorbeeld rond privacy. Het maken van goede afspraken op Europees niveau, over internationale standaarden. Het vrijmaken van structurele budgetten voor innovatie, volgens het adagium de opgave bepaalt waar het geld naartoe gaat (en niet de betaler). Een rijksoverheid die onderling samenwerkt en met één lijn komt. We zijn één overheid, en zo mag de samenleving ons ook aanspreken. En een werkende gezamenlijke infrastructuur. Zó zorg je dat al die innovaties die worden ontwikkeld in de praktijk kunnen gaan werken.
Gemeenten organiseren samen dienstverlening die mensgericht, regelarm en transparant is, ondersteund door moderne, gezamenlijke informatievoorziening. In de algemene ledenvergadering van de VNG op 14 juni zijn hierover verstrekkende besluiten genomen. Niet het aanbieden van een product of dienst staat centraal, maar uitgaan van de behoeften van mensen (inwoners én ondernemers) wanneer zij een vraag, idee of probleem hebben. Een groot deel van het werk kunnen gemeente als meest nabije overheid zelf – dat kan de rijksoverheid dus gerust aan hen overlaten. Een aantal dingen, zie het lijstje hierboven, horen op rijksniveau en internationaal niveau thuis.
Kortom: geen nieuwe blauwdrukken, uitvoeringsprogramma’s of onderzoek graag. Er is vooral behoefte aan actie.
