Op veel plekken in het land verschraalt de lokale journalistiek en niet zelden is er geen geld meer voor een politiek verslaggever op de perstribune van de Raadszaal. Tegelijkertijd worden tal van taken overgeheveld van het Rijk naar het lokale bestuur. Het is een gevaarlijke combinatie die een gezonde controle op de democratie in de weg staat.
Beeld: Shutterstock
Voor burgers en journalisten is het haast onmogelijk geworden om op de hoogte te blijven van de handel en wandel van lokale volksvertegenwoordigers, terwijl door er juist door de jaren heen zoveel meer op het bordje van de gemeente en provincie is komen te liggen. Een komt een steeds grotere bak belastinggeld waarover wordt beslist, terwijl de democratische controle achteruit holt.
Gemeenten en provincies hebben echter zelf de sleutel in handen hebben om een kentering mogelijk te maken, en zij zouden dat als hun verantwoordelijkheid moeten zien. Immers: in een gezonde democratie faciliteert een overheid zijn eigen controle. Die sleutel? Die heet open data.
Geen gelukkig huwelijk
Dat ICT en overheid nooit een gelukkig huwelijk is geweest mag genoegzaam bekend zijn. Maar het wordt helemaal problematisch als het gaat om data. Want data is veel makkelijker te beheren als het gewoon op papier staat. Met hooguit een nietje om een en ander te bundelen.
En nu er dan toch informatie moet worden gedigitaliseerd, dan graag op een pc zonder modem. Het liefst zelfs helemaal zonder snoeren. Bang als men is dat een document onbedoeld open en bloot beschikbaar komt of dat iets wordt opgepikt door een hacker die door de beveiliging is gebroken.
Het resultaat: Wie nu op gemeentelijk of provinciaal niveau een stemming of raadsbrief wil terugvinden moet in de diepste krochten van een gemeentesite zoeken en vindt daar vervolgens een slordig opgemaakt en voor data-onderzoekers onbruikbaar docx- of pdf-bestand.
De Tweede Kamer nam jaren geleden het voortouw door te beloven parlementaire documenten als open data te publiceren. Maar het werd een gebed zonder end en uiteindelijk was er een brandbrief van ondergetekenden aan Kamervoorzitter Khadija Arib voor nodig om eindelijk stappen in de goede richting te zetten.
Open Overheid
Gemeenten en provincies lijken in afwachting van de Wet open overheid – die hen zal dwingen hun data open te maken – vooral op hun handen te blijven zitten. Bovendien is van enige standaardisatie geen sprake dus iedere gemeente en provincie heeft de documentenbrij op geheel eigen wijze manier gestructureerd. Wie een document zoekt of een onderwerp wil volgen is daarom wel even zoet.
En dat terwijl in actiepunt 1 van het Actieplan Open Overheid (vastgesteld door Binnenlandse Zaken) lezen: “In dit actiepunt gaan provincies hun stateninformatie beter toegankelijk maken en via een standaard beschikbaar stellen. [..] Het uiteindelijke doel is om in alle 12 provincies en 380 gemeenten Open besluitvorming te realiseren.”
Het wordt tijd dat gemeenten en provincies voor hun eigen democratische legitimiteit zelf het belang gaan inzien van de noodzaak van open data. Dwing bijvoorbeeld af dat alle raadsstukken beschikbaar komen in het platform ‘Open Raadsinformatie’ (even aanmelden bij VNG is voldoende), en ga vervolgens werken aan standaardisatie zodat de documenten ook makkelijk vindbaar, analyseerbaar en onderling vergelijkbaar zijn.
Wees een voorloper
Denk daarbij aan de journalist die meerdere gemeenten en provincies in de gaten moet houden op verschillende relevante thema’s en direct een alert wil krijgen bij ontwikkelingen.
Denk ook eens aan de interesse in de lokale en provinciale democratie en de betrokkenheid van burgers die zal toenemen doordat de data het mogelijk maakt om apps te maken waarbij kan worden ingezoomd op persoonlijke relevantie. Tot op wijkniveau, zodat je precies weet wanneer de gemeenteraad spreekt of stemt over jouw wijk, inclusief mogelijkheden om laagdrempelig inspraak te kunnen organiseren.
Of denk aan het Raadslid, dat momenteel door alle decentralisaties een groeiende berg dossiers moet volgen. Het is niet voor niets dat er steeds minder mensen te porren zijn om naast hun reguliere werk ook een aantal avonden in de week vrij te maken voor het Raadslidmaatschap of Statenlidmaatschap. Via open data zullen zij veel makkelijker ontwikkelingen kunnen volgen op diverse politieke niveaus.
Of denk eens aan maatschappelijke organisaties die invloed willen uitoefenen op beleid. Dankzij de inzichten in ontwikkelingen op lokaal en regionaal niveau die open data bieden, komen zijn op een gelijke informatiepositie te staan met machtige lobby-kantoren en grote bedrijven.
Kortom, beste gemeenten en provincies van Nederland: Wees een voorloper en ontsluit je data. Zo laat je zien dat échte overheidstransparantie je menens is, en de democratie je lief.
Lucas Benschop is oprichter en directeur van politiek platform 1848.nl. Hij was eerder parlementair verslaggever voor NU.nl. Wilma Haan is directeur van Open State Foundation en voormalig journalist van onder meer Het Parool en NU.nl.
Deze bijdrage is eerder (19 oktober) geplaatst in het Parool
Al zou een gemeente het willen, hun informatievoorziening is er nog niet op ingericht. Gemeenten zijn afhankelijk van de applicaties die de markt levert. Zolang deze ICT-systemen de gewenste informatie niet in een betere structuur opleveren, blijft het een grote brij van Word en PDF vergaderdocumenten. Voorbeeld: een RaadsInformatieSysteem gaat over de vergadering, agendapunten en stukken die daar aan hangen. Het zou moeten gaan over het vraagstuk als geheel, over alle momenten dat het de samenleving raakt. Vanaf signalering en agendering, over het denkproces over oplossingen, daarna de besluitvorming. En over de afronding (werkelijke uitvoering, ingebruikname en de leermomenten). Daarover zou een RIS moeten informeren.
Zolang gemeenten de behoefte aan openheid niet omzetten naar een concrete functionele vraag naar betere applicaties én er geen budget voor georganiseerd wordt, zal de markt niet grootschalig werken aan de innovatie van maatschappelijke informatievoorziening.