Gereedschapskist

Zie voor je: een gereedschapskist. Laten we zeggen in de kleur rood. Netjes en schoon, al het gereedschap blinkend op een rijtje. Van de beste kwaliteit, compleet, allemaal verschillende schroevendraaiers en tangen en sleutels, met accessoires. Nooit gebruikt, treurig onbenut en nutteloos.

Zo stel ik mij soms de Gemeentewet voor. Wie, beste raadsleden, heeft ooit een blik geworpen op de tekst van die wet? Natuurlijk gaat het bovenal om visie, inzet, samenwerking, resultaten. Maar je hebt als raadslid gereedschap nodig om het voor elkaar te krijgen. Met alleen de wet kom je nergens, maar zonder evenmin.

Ik moest aan het beeld van de gereedschapskist denken toen ik de notitie (PDF) las over knelpunten en oplossingsrichtingen in de Gemeentewet en Provinciewet1. Deze is in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) geschreven om gemeenten en provincies te ondersteunen “bij het benutten van de ruimte binnen de huidige wet- en regelgeving met reeds bestaande of nieuw te ontwikkelen producten”. Wetten zijn niet de meest inspirerende lectuur, geef ik direct toe, maar zijn wel het gereedschap, inclusief bijbehorende gebruiksaanwijzing. Alles wat je nodig hebt is er, de basis. Om welke thema’s gaat het? Om rollen, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Om rechtspositie. Om het besluitvormingsproces. Om participatie. Om integriteit en weerbaarheid.

Het is positief dat dergelijke inventarisaties en onderzoeken worden uitgevoerd. Al was het maar om de aandacht te vestigen op de rol en positie van raadsleden en waar ze zoal tegenaan lopen. Wat is kort door de bocht nu het probleem? Raadsleden hebben te weinig tijd, te weinig kennis en te weinig ondersteuning. In de elf pagina’s van de notitie las ik 31x het woord “onduidelijk/onduidelijkheid”, 17x “onvoldoende” en 6x “onbekend”. Er is weinig verbetering merkbaar in hun situatie al zijn we intussen aanbeland bij de vijfde generatie duale raadsleden. Raden nemen, volgens de notitie, weinig initiatief om kaders te stellen, zijn weinig agenderend en het is continue zoeken naar de grens tussen kaders en uitvoering. Raadsleden voelen zich vaak niet goed geïnformeerd.

Thesaurus

In de bijlage van de genoemde notitie is een – niet uitputtende – lijst te vinden met maar liefst vijftig tools voor toerusting en ondersteuning, variërend van handreikingen en modelverordeningen tot trainingen en ontwikkeltrajecten. De meeste tools zijn ontwikkeld door het ministerie en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Ik weet zeker dat er veel meer te vinden is, bijvoorbeeld bij gemeenten. Het wemelt er van de handige factsheets, lijstjes en adviezen. Dat zou eens een keer moeten worden verzameld in een thesaurus. Een oproep: begin met het doorsturen van jouw interessante informatie naar BZK1. Deel kennis, anderen hebben er ook wat aan.

De trend is dat raadsleden steeds korter raadslid zijn, de fracties zijn gemiddeld kleiner, de hectiek en maatschappelijke druk zijn steeds groter. Het ene na het andere grote dossier dendert over de raad heen. Denk daarbij aan onder meer de decentralisaties in het sociaal domein en de Omgevingswet. De maatschappelijke opgaven waar de raad iets mee moet (denk aan de woonagenda, de energiestrategie en schaalvergroting), zijn complex. De politiek-bestuurlijke context is constant in beweging. Er bestaat misschien een gevoel dat dingen anders moeten. Er is behoefte aan nieuwe mogelijkheden om het raadswerk in te vullen, aan – om in de beeldspraak te blijven – nieuw gereedschap. Aan de andere kant is ook veel wettelijk verankert, beschikbaar en direct te gebruiken. Dat vergeten we te vaak.

Ondanks alle veranderingen blijft veel ongewijzigd. Al jaren blijft de gemiddelde tijdsinvestering van raadsleden hangen rond de zestien uur per week. Uit onderzoek (PDF) blijkt dat van die tijd – en dat is ook jaren zo – tweederde wordt besteed aan bestuurlijke activiteiten en een derde aan volksvertegenwoordigende. Kennelijk is het lastig om grip te hebben op de eigen agenda en te sturen. Het gaat om het stellen van eigen prioriteiten, om niet over alles te willen gaan, kortom om bewust keuzes te maken. De keuze is dan: liever twee of drie dingen goed doen, dan tien half. Het gebrek aan informatie en aan kennis hangt ook samen met het gebrek aan tijd. Focus en selectie zijn ook hier de oplossing om niet te verzuipen. Niet goed geïnformeerd worden door het college is maar één kant van de zaak. De raad kan aangeven welk soort informatie nodig is en op welke manier deze aangeboden moet worden. Informatie hoeft niet alleen intern te zijn. De raad kan ook zelf op zoek naar relevante informatie van verschillende bronnen. Benut de mogelijkheden van digitalisering en bouw kennis op. En, raad, zoek vooral hulp. Gun jezelf de ondersteuning die je nodig hebt om democratisch af te wegen en te besluiten. Verzin een formule voor de ondersteuning door de griffie, afhankelijk van de grote van de gemeente, het aantal raadsleden, het aantal fracties. Oormerk een percentage van de begroting, dan is daar in elk geval geen (politieke) discussie over. En formuleer welke ondersteuning (kwalitatief en kwantitatief) nodig is.

Als het probleem van de raad het gebrek aan tijd, kennis en ondersteuning is, dan ligt de oplossing ook bij de raad. Maar als je doet wat je deed, krijg je wat je had. Het gaat, wil ik maar zeggen, niet vanzelf veranderen. De gereedschapskist is er, misschien kan er nog wat extra gereedschap in, maar je moet er wel mee aan de slag.

Pascale Georgopoulou is voormalig raadsgriffier van de gemeente Amstelveen en werkt nu onder meer voor de VNG