Verschillende overheidsorganisaties hebben een algoritmeregister ingericht, zoals de gemeenten Amsterdam, Rotterdam en Den Haag, en bij de rijksoverheid het UWV en RvIG. Wat mij opvalt bij het doornemen van de opgenomen registers, is dat ik er eigenlijk maar heel weinig algoritmes in tegenkom.
Verschillende overheidsorganisaties hebben een algoritmeregister ingericht, zoals de gemeenten Amsterdam, Rotterdam en Den Haag, en bij de rijksoverheid het UWV en RvIG. Wat mij opvalt bij het doornemen van de opgenomen registers, is dat ik er eigenlijk maar heel weinig algoritmes in tegenkom.
Op vrijdag 4 november jongstleden presenteerde Staatssecretaris Van Huffelen de Werkagenda waardengedreven digitalisering van het kabinet. Een imposante hoeveelheid voornemens en acties, gecategoriseerd rond vijf programmalijnen. Lijn 3 gaat over regie op het eigen digitale leven. Hierin wordt onder andere de invoering van het eerder aangekondigde algoritmeregister uitgewerkt. Doel voor 2023 is dat een eerste versie van het algoritmeregister live is, en voor 2025 dat alle voor burgers relevante algoritmen verplicht opgenomen en inzichtelijk zijn in het algoritmeregister.
Een directe link tussen algoritme en de wettelijke regels die eraan ten grondslag liggen ontbreekt.
Ondertussen zijn er al verschillende overheidsorganisaties die een algoritmeregister ingericht hebben, zoals de gemeenten Amsterdam, Rotterdam en Den Haag, en bij de rijksoverheid het UWV en RvIG. Een overzicht van registers is te vinden op www.algoritmeregister.nl. Of dit een officiële overheidswebsite is, is niet helemaal duidelijk, maar wellicht is dat het gevolg van een voortvarende start en komt de overheid.nl huisstijl later nog.
Wat mij opvalt bij het doornemen van de opgenomen registers, is dat ik er eigenlijk maar heel weinig algoritmes in tegenkom. Er is uitleg in tekst wat bepaalde applicaties of diensten doen, er worden overzichten gegeven van verwerkte (persoons)gegevens, maar beslis- en rekenregels die ingezet worden, kom ik eigenlijk nergens tegen. Hier en daar is een beslisboom te ontwaren, maar meestal in het Engels. Het register van de gemeente Den Haag spant wat mij betreft de kroon als het gaat om oninzichtelijkheid: een webpagina met Engelstalige rubrieken, met her en der links die op weer andere pagina’s uitkomen waarvan de inhoud onduidelijk is, of waarnaar de link zelfs doodloopt. Bij het lezen van de pagina over het algoritme Top400/600 van de gemeente Amsterdam, kon ik een glimlach niet onderdrukken (geen spoilers hier, kijk vooral zelf even).
Een directe link tussen algoritme en de wettelijke regels die eraan ten grondslag liggen ontbreekt in alle nu gepubliceerde registers volledig. Op deze manier is het algoritmeregister (of beter: de verzameling van algoritmeregisters) een beetje een fopspeen, terwijl het doel toch is om juist een helder inzicht te geven in het kookboek van het overheidsoptreden.
Los van de wijze waarop de registers nu zijn ingericht, vraag ik me af of het maken van websites met opsommingen van algoritmes überhaupt de beste optie is. Ik schreef laatst een blog over het vermelden van toepasselijke wetsartikelen bij items op overheidswebsites. Daarin noemde ik al dat er waarschijnlijk weinig mensen zijn die voor hun lol een avondje gaan zitten googelen in wetten.nl, maar dat ze het wel heel fijn vinden om als ze een brief krijgen of als ze wat zoeken over een bepaald onderwerp, ook te zien wat het wettelijk kader is. Dat zou bij algoritmen ook wel eens zo kunnen zijn. Als je een brief krijgt van de gemeente met een beslissing over een parkeerboete, als je een belastingaanslag krijgt of de toekenning van je toeslag, dan is het fijn als daarin (of in een bijlage) de beslisregels staan die toegepast zijn op jouw situatie. Uiteraard met een link naar wettelijke bepalingen waar ze op gebaseerd zijn. Idealiter kun je dat setje ook raadplegen in je mijnomgeving bij de desbetreffende overheidsorganisatie. Zo creëer je een algoritmeregister op maat.
Er is nog veel te winnen als het gaat om de publicatie van algoritmen.
Het feit dat er inmiddels verschillende methoden en regeltalen zijn om beslis- en rekenregels in voor mensen leesbare en te begrijpen vorm op te stellen (mét traces naar wetten.nl), maakt dat het op deze manier ontsluiten van algoritmen een reële optie is.
Natuurlijk kan er ook behoefte zijn aan inzicht in algoritmen los van een besluit of brief, dus toch iets van een generiek algoritmeregister. Ook dat zou anders kunnen dan met een verzameling links op een centrale website. Mijn droom is nog steeds dat het algoritmeregister, in elk geval voor wetsgebaseerde algoritmen, de vorm krijgt van een tabblad in wetten.nl, waarin naast de nu beschikbare wetsinformatie (over gedelegeerde regelingen en totstandkomingsgeschiedenis) de op het artikel gebaseerde beslis- en rekenregels te zien zijn. Op dit moment wordt hard gewerkt aan regels.overheid.nl, waarmee een begin wordt gemaakt met deze benadering. Het mooie is dat de regels op die manier (net als open data) beschikbaar zijn voor partijen die op basis daarvan regelhulpen of apps willen ontwikkelen om mensen te informeren en ondersteunen. Ze kunnen er van op aan dat de regels conform de wetgeving zijn en hoeven niet zelf het wiel uit te vinden. Bijzonder dat regels.overheid.nl niet expliciet wordt genoemd in het onderdeel van de Werkagenda over het algoritmeregister.
Kortom, nog veel te winnen als het gaat om de publicatie van algoritmen, zeker om mensen op maat inzicht te geven in de receptuur onder de brief of het besluit dat ze krijgen van een overheidsorganisatie. Hoewel de werkagenda niet alle geheimen van de kok prijsgeeft, ga ik ervan uit dat er uiteindelijk een mooi keuzemenu uit zal rollen!
Mariette Lokin is Principal consultant bij Hooghiemstra & Partners en onderzoeker aan de VU Amsterdam
Als mijn routeplanner me de verkeerde kant op wil sturen, probeer ik daar niet in te trappen.
Met andere woorden: cruciaal is dat de uitkomsten van algoritmes niet voetstoots worden geloofd, de mensen die ermee werken moeten zich voortdurend bewust zijn dat een algoritme nooit feiten produceert maar alleen aanwijzingen. En dat bewustzijn moet er al helemaal zijn bij de managers die denken dat de werkdruk wel een tandje hoger kan omdat de algoritmes het werk al deels gedaan hebben. Juist die managers moeten ervoor waken dat hun mensen vervallen in het ‘computer says no’ syndroom.
Wat al helemaal niet zou moeten is, dat algoritmes beslissingen nemen die doorwerken in de echte wereld. Want algoritmes kunnen geen verantwoordelijkheid dragen.
Een register van algoritmen kan hierbij een eerste stap zijn, maar ook niet meer dan dat.
We krijgen nu per overheidsorganisatie een los register – al dan niet op een losse website met bijpassende domeinnaam – én een centraal register. Wat een informatie-explosie. Ik vraag me af hoe doordacht dit is.