Het einde van het ‘Brussels effect’?
Het ‘Brussels effect’, de kracht van Europa om wereldleider te zijn op het gebied van regulering, lijkt te gaan wankelen. Is de EU nog steeds wetgever van de wereld, welke scheuren zijn al te zien, welke koers gaan we op in 2025 en welke rol spelen Draghi, Big Tech, Trump-II en de oorlog in Oost-Europa hierin, vraagt Timo Bravo Rebolledo zich af?
Het lijkt wel een sprookje. Lang, lang geleden heerste een grote oorlog in Europa waarbij vrijwel alle Europese landen betrokken raakten. Een aantal landen kwam bij elkaar om gezamenlijk op te treden en om Europa te bevrijden. Met succes, Europa lag in puin maar was bevrijd van onderdrukking. Uit de as van deze Europese oorlog ontstond de naoorlogse samenwerking in Europa dat leidde tot de Europese Gemeenschap van Staal en Kolen. Dat was de oorsprong van de huidige Europese Unie (EU). Deze Unie van Europese landen groeide en groeide, tot op haar hoogtepunt 28 lidstaten onderdeel waren van de EU. Er waren hier en daar wat onenigheid, een gordijn dat over Europa hing en diverse crisissen die de EU uiteindelijk sterker en krachtiger hebben gemaakt. De rust was wedergekeerd, oorlog was iets uit het verleden en we leefden nog lang en gelukkig. En in deze oase van geluk, zoals voormalig Secretaris-Generaal van de NAVO Jaap de Hoop Scheffer vaak wordt geciteerd, heeft Europa na de val van de Berlijnse muur achterovergeleund en naar de Verenigde Staten van Amerika gekeken voor militaire bescherming, naar Rusland gekeken voor onze energie en naar China gekeken voor het maken van onze producten. In dit kader speelt de EU een andere rol, namelijk die van regelgever en wereldwijde standaardzetter.
Het ‘Brussels effect’
Het vermogen om als mondiale regelgever en standaardzetter op te treden wordt aangeduid als het ‘Brussels effect’. Dit concept is geïntroduceerd door Anu Bradford in haar artikel The Brussels Effect uit december 2012 in Northwestern University Law Review.
In haar artikel, en uitgebreider in haar boek, geef Bradford aan dat de EU erin slaagt om haar regels en normen wereldwijd invloedrijk te maken, zonder actief andere landen te dwingen deze over te nemen. Dit gebeurt vooral door de aantrekkingskracht van de Europese interne markt en het gedrag van internationale bedrijven. Bedrijven die zaken willen doen met de EU moeten zich aanpassen aan de Europese regelgeving, omdat de EU één van de grootste en meest winstgevende markten ter wereld heeft. Voor bedrijven is het meestal geen optie om de Europese markt te negeren. Vaak passen ze hun productiemethoden wereldwijd aan om één uniforme standaard te volgen, in plaats van verschillende regels voor verschillende markten te gebruiken. Hierdoor worden de Europese regels feitelijk internationale normen: dit wordt het ‘Brussels effect’ genoemd.
Het Draghi-rapport over regulering
In het bijna 400 pagina dik rapport uit september 2024 dat Mario Draghi, voormalig Italiaanse premier en voormalig voorzitter van de Europese Centrale Bank, heeft opgesteld in opdracht van de Europese Commissie wordt zijn visie gegeven op de toekomst van het Europese concurrentievermogen.
Mario Draghi stelt dat Europa sinds 2000 te maken heeft met vertragende economische groei. In een wereld van stabiele geopolitiek was er geen reden om ons zorgen te maken over de toenemende afhankelijkheid van landen waarvan we verwachtten dat ze onze vrienden zouden blijven. Maar die fundamenten worden nu aan het wankelen gebracht. Het bekende mondiale paradigma is aan het vervagen. De snelle groei van de wereldhandel lijkt voorbij, Europese bedrijven hebben grotere concurrentie uit het buitenland.
Beeld: Shutterstock
De belangrijkste energieleverancier Rusland is weggevallen en de energieprijzen in Europa zijn fors gestegen. Ook heeft de EU onvoldoende de vruchten weten te plukken van de digitale revolutie en zit een schaars gedeelte van de top technologiebedrijven in de EU. Om de Europese economie in verschillende sectoren te versterken zijn flinke investeringen nodig, ongeveer 5 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Het Marshallplan, het Amerikaanse economisch hulpprogramma tussen 1948 en 1952 om de West-Europese economieën te helpen na de Tweede Wereldoorlog, bedroeg 1-2% van het bbp. Om de EU productiever te maken moet Europa radicaal veranderen.
Drie actiegebieden
Draghi geeft in zijn rapport drie actiegebieden om groei nieuw leven in te blazen. Het eerste en, volgens Draghi, het allerbelangrijkste is dat Europa de inzet moet heroriënteren op het overbruggen van de innovatiekloof met de VS en China, vooral op het gebied van geavanceerde technologieën. Het lijkt geen gemis te zijn aan ideeën of ambitie maar innovatieve bedrijven worden belemmerd door inconsistente en restrictieve regelgeving. Als gevolg hiervan verplaatsen Europese ondernemers naar het buitenland. Draghi geeft een aantal acties om de regels te versimpelen. Er moet een Commissaris voor Vereenvoudiging worden aangesteld die bestaande wetgeving doorlicht, overlappingen verwijdert en een methode ontwikkelt om de regeldruk te kwantificeren. De rapportageverplichtingen moeten worden gereduceerd met 25%, er moet aandacht zijn voor het midden- en kleinbedrijf en een nieuw toetsingskader om nalevingskosten te verlagen. Dit om een effectievere en minder bureaucratisch Europese regelgevingskader te creëren.
De nieuwe Europese Commissie en volharding van het ‘Brussels effect’
Op 1 december is de nieuwe Europese Commissie van start gegaan. Het nieuwe College van Commissarissen gaat aan de slag op basis van de mission letters. Deze missiebrieven zijn formele documenten die zijn uitgegeven door de voorzitter van de Europese Commissie aan de Commissaris waarin specifieke verantwoordelijkheden, prioriteiten en verwachtingen worden aangegeven voor diens ambtstermijn.
De missiebrieven van de nieuwe EU-commissarissen maken duidelijk dat de focus op de uitbreiding en versterking van het regelgevingskader voor de interne Europese markt onverminderd groot blijft. Misschien goed om wat langer stil te staan bij de initiatieven die raken aan digitalisering en data.
De EC zet stevig in op innovatieve technologieën en digitale transformatie. Denk hierbij aan het AI-factory initiatief, de Strategie voor de toepassing van AI en de oprichting van een Europees Onderzoekscentrum voor Kunstmatige Intelligentie. Daarnaast wordt de ontwikkeling van de digitale infrastructuur van de EU ondersteund met een EU Cloud en AI ontwikkeling verordening, een EU-brede Cloud Strategie, en een Digitale netwerken verordening.
Beeld: Europese Cmmissie
Verder zijn er strategische plannen zoals de Europese Data Unie Strategie, de EU Space Strategie voor Veiligheid en Defensie, en de Space Data Economie Strategie.
Binnen het kader van duurzame ontwikkeling en milieubescherming zijn de EU-strategie voor Onderzoek en Innovatie in de Oceanen, de Strategie voor Europese Waterbestendigheid, en een Circulaire Economie verordening belangrijke pijlers. Ook de industrie krijgt specifieke aandacht met initiatieven zoals de Versnelling van Industriële Decarbonisatie verordening, de Netto-nul Industrie Wet, en de Belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang (IPCEIs). Voor sectorale innovatie zijn er strategieën zoals de Strategie voor Europese Life Sciences, een Strategie voor EU start-ups en scale-ups en een Europese Innovatie verordening.
Het regelgevingskader wordt verder versterkt met Geavanceerde Materialen verordening, de Europese Biotechnologie verordening en een nieuwe EU Space verordening. Om de industriële en maritieme sector te ondersteunen komen een EU industrie actieplan voor de automobielsector, een EU haven strategie en een Strategie voor maritieme industrie. Ook zal er gewerkt worden aan een Actieplan voor Elektrificatie.
Ook op sociaal-maatschappelijk vlak zijn er belangrijke voorstellen zoals een Actieplan tegen cyberpesten en een AI-strategie voor de culturele en creatieve industrieën. Om de interne markt verder te optimaliseren worden de Richtlijnen voor Overheidsopdrachten herzien en komt er een Digitale boeking en ticketing verordening.
Ten slotte worden ook veiligheid en grensbeheer aangepakt met een Europese Interne Veiligheid Strategie, een nieuw Europees Kritisch Communicatie Systeem, en de ambitie om een volledig functioneel Europees digitaal grensbeheer te realiseren. De EU Visumbeleid Strategie ondersteunt daarbij een efficiëntere migratie- en grenspolitiek.
Trump en Big Tech
Op 20 januari 2025 wordt Donald Trump geïnaugureerd als 47ste president van de VS. Opmerkelijk is de samenwerking tussen invloedrijke technologie CEO’s en de nieuwe Trump-administratie. Elon Musk speelt hierin een centrale rol als strategisch adviseur. Hij gaat leidinggeven aan het Departement voor Overheidsefficiëntie (DOGE), een nieuw agentschap dat tot doel heeft bureaucratische structuren te ontmantelen en overheidsprocessen te stroomlijnen.
Beeld: Shutterstock
Samen met Vivek Ramaswamy biedt Musk externe advisering om federale agentschappen efficiënter te maken en bestaande regelgevende kaders te herzien. Deze positie versterkt Musks reeds lopende confrontatie met Europese toezichthouders, vooral met betrekking tot de naleving door X (voorheen Twitter) van de Digitale diensten verordening (DSA).
De toenemende afstemming van de technologische industrie met de Trump-administratie wordt verder geïllustreerd door de interesse van andere prominente CEO’s zoals Tim Cook (Apple) en Mark Zuckerberg (Meta). Cook heeft bijvoorbeeld gewezen op de aanzienlijke boetes die de EU aan Apple heeft opgelegd, hiermee suggereerde hij dat met de gelden van deze boetes de Europese interne markt versterkt wordt.
De geopolitieke implicaties van deze nieuwe dynamiek worden scherp verwoord door J.D. Vance, de aankomend nieuwe Vice-President van de Verenigde Staten, die stelde: “Als NAVO wil dat we hen blijven steunen… waarom respecteren jullie dan niet de Amerikaanse waarden en de vrijheid van meningsuiting?” Hiermee suggereert hij dat Baltische landen hun steun aan de NAVO in gevaar zouden kunnen brengen als zij niet meegaan in de Amerikaanse visie op vrije meningsuiting. Dit wordt opgevat als een impliciete waarschuwing: accepteer Musk’s visie op internetregulering, of bereid je voor om op eigen benen te staan. De Amerikaanse reactie lijkt niet alleen gericht te zijn op het Europese wetgevingskader, maar ondermijnt ook de eenheid binnen de EU.
Een afronding als een sprookje
We begonnen deze leestijd met een sprookje. Als intermezzo heb ik een beeld geschetst van actuele ontwikkelingen die bepaalde fundamenten doet beven. Hoe deze ontwikkelingen zich gaan ontvouwen in de komende jaren is deels nog onduidelijk. Ik pak daarom terug op het begin en zal mijn speculaties optekenen in een sprookje. Het wordt een sprookje uit verzonnen boek dat dat niet bestaat, het boek met de Vertellingen van Duizend-en-een-bit. En het sprookje gaat zo:
Lang geleden, toen Europa nog werd beschermd door de illusie van bestendigde vrede, leefde een machtige unie van landen, verenigd als een reusachtige, veelkoppige staatsman. Deze Unie, geboren uit het as van de verwoestende oorlogen, had een onzichtbare geest, het ‘Brussel effect’, die als een mantel over het continent waakte. Een geest die de wereld vormde zonder dwang, enkel door de aantrekkingskracht van zijn wetten.
Draghi, de oude raadsheer met zilveren haren en zijn magische pen van verandering zag de eerste barsten in deze beschermende mantel. Met elke pennenstreep onthulde hij de groeiende zwaktes, de groei van de interne markt vertraagde, de technologische revolutie leek aan Europa voorbij te gaan, de Russische beer was verdwenen als energieleverancier en de digitale markten worden gedomineerd door vreemde krachten uit Amerika en uit het Oosten. Na 400 pagina’s kwam een einde aan zijn profetische epos. Europa moest kiezen: transformeren of verder verzwakken.
De nieuwe generatie Europese vaandeldragers, geleid door Unie-heerser Von der Leyen, begonnen aan ambitieuze hervormingen. Ze kwamen bijeen en smeedden strategieën voor alles wat hen aanging. Ze keken naar kunstmatige intelligentie, data-infrastructuur, digitale soevereiniteit, digitale grensbeheersing en de Cloud. De onzichtbare geest fluisterde moed in en gaf ze overweldigend gevoel van enthousiasme. Een wind waaide van over de zee, de plannen lagen klaar.
Maar de wind van overzee kondigde de terugkeer van een heerser uit het verleden aan. Deze heerser werd gevreesd voor zijn zelfzucht en neiging tot wispelturigheid. Deze oude heerser was omringd door technologische reuzen. Aan elk oor van deze heerser fluisterden enkele reuzen over efficiëntie, rechtvaardigheid en vooral de ontmanteling van die onzichtbare geest uit Europa. De oude heerser hoorde het aan, kneep zijn lippen op elkaar en liet zich verleiden door de reuzen. De onderkoning was vrij scherp en zei ‘volg onze visie of sta er militair alleen voor’. De eenheid van Europa werd op de proef gesteld en haar onzichtbare geest uitgedaagd.
De Europese vaandeldragers zetten zich schrap en de landen in de Unie kijken om zich heen. Het was tijd voor een keuze, de keuze om de erfenis van samenwerking, innovatie en gezamenlijke standaarden voor te zetten of om meegesleurd te worden in een wereld van individuele belangen en technologische willekeur. De onzichtbare geest van Europa stond op het punt om te veranderen, niet door dwang maar door aanpassingsvermogen en een strategische visie.
Lees ook:
Ik heb je sprookje gelezen voor het slapen gaan. Ook al is het een sprookje, ik heb het gevoel dat ik in één keer bijgepraat ben over het grote Europese plaatje. Meer van dit, Timo!