In deze coronatijd draait veel om vertrouwen. Het vertrouwen van burgers in de overheid, de wetenschap en de media.
Veel wat tot voor kort vanzelfsprekend was, staat op lossen schroeven.
Op losse schroeven staat in de eerste plaats ons meest kostbare goed, de gezondheid. Maar ook onze banen, onze manier van omgaan met elkaar, zowel privé als op de werkvloer, ons onderwijs, onze gezondheidszorg – niets is zoals het was. En dan hebben we nog het geluk in Nederland te wonen, een land dat rijk genoeg is om de ergste economische schokken op te vangen door een ruimhartig vangnet te spannen onder bedrijven, werknemers en zelfstandigen. Vooral de laatste groep heeft het zwaar te verduren. Wat al gevreesd werd maakt deze crisis in volle omvang duidelijk: hun positie is uiterst kwetsbaar, iets waar eerder al de WRR in het begin dit jaar verschenen rapport, Beter werk, de nieuwe maatschappelijke opdracht en de commissie Borstlap voor waarschuwden.
De ruim één miljoen zelfstandigen kunnen sinds kort een beroep doen op de Tozo-regeling (Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers), die de zelfstandigen – voorlopig – drie maanden een aanvulling tot het sociaal minimum op hun inkomen garandeert. In samenwerking met onder meer het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten is het ons gelukt bliksemsnel ICT-oplossingen te vinden om de systemen en administratieve processen van de G4 Tozo-proof te maken.
Socrates bewees zijn waarde. Daar laat het mooie gezicht van de technologie zich zien die maakt dat kwetsbare burgers snel en accuraat digitaal kunnen worden geholpen. We zien dat mooie gezicht ook terug in sommige apps, waaronder de door een Amsterdams ziekenhuis ontwikkelde zelfcheckapp en de apps waarmee Zuid-Korea de pandemie snel onder controle kreeg. De technologie maakt vaart en floreert, maar laat ook steeds openlijker haar lelijke gezicht zien, in de vorm van digitale kwetsbaarheid van mensen, bedrijven en instellingen en zeker ook in de achteloosheid waarmee met privacy wordt omgegaan in sommige landen, onder het mom dat in het belang van gezondheid alles is geoorloofd.
Dit brengt mij op een recent artikel van de historicus en schrijver Yuval Noah Harari in de The Financial Times. Harari waarschuwt nadrukkelijk voor de gevaren van technologie in deze chaotische coronatijden. Voor het eerst in de geschiedenis, schrijft hij, kunnen we iedereen 24 uur per dag en op elke plek monitoren, de droom van iedere politicus met totalitaire neigingen. Het is een cruciaal moment, aldus Harari, een moment dat bepalend kan zijn voor onze toekomst. Staan we toe dat regeringen diep in onze levens doordringen met alle mogelijke consequenties van dien of kiezen we voor een technologie die de zelfredzaamheid van de burger versterkt, die hun op basis van door hun zelf beheerde data de kans biedt vorm te geven aan hun leven. Dat laatste vraagt om vertrouwen, het kernbegrip in het betoog van Harari.
Het vertrouwen van burgers in de overheid, in de wetenschap en in de media. Is dat vertrouwen aanwezig, dan zullen burgers ook zonder verregaande overheidscontrole van hun doen en laten, in de woorden van Harari, ‘het juiste doen’. Want een samenleving, vervolgt hij, met inherent gemotiveerde, goed geïnformeerde burgers is in de regel veel sterker dan één van gecontroleerde en onwetende burgers. In Nederland is dat vertrouwen er, met dank aan een transparante overheid die zich laat leiden door wetenschappelijke kennis en erop vertrouwt dat burgers ‘het juiste doen.’ Dat vertrouwen in en op elkaar maakte dat wij een omvangrijke operatie als de uitvoering van de Tozo-regeling snel van de grond kregen. Laten we dat koesteren en waar mogelijk versterken, in plaats van deze cruciale kernwaarde te ondermijnen door het nemen van ondoordachte, ingrijpende maatregelen. (zie ook mijn eerdere blog, Lof der Traagheid).
Ik weet het, we hebben weinig tijd, maar laten we de tijd die we hebben, goed benutten. Dan zou het zo maar kunnen dat uit deze corona-ellende toch nog iets moois voortkomt.
Larissa Zegveld is algemeen directeur van Wigo4it, de coöperatie van de sociale diensten van Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht op het gebied van informatievoorziening. Begin 2019 werd zij benoemd tot voorzitter Forum Standaardisatie, ingesteld door de Nederlandse overheid met als doel het gebruik van open standaarden in de publieke sector te stimuleren.
