28 januari was de Europese dag van de privacy. In hoeverre is het eigenlijk (nog) noodzaak stil te staan bij dat grondrecht?
Privacy belemmert onze dienstverlening. Privacy werkt fraude in de hand. Privacy maakt het lastig om goede zorg te verlenen. Privacy leidt tot kostenverhogingen en efficiencyverlies. Privacy leidt tot onveiligheid. Privacy ondergraaft onze rechtsorde. Privacy beschermt terroristen. Privacy vormt een muur waarachter criminelen kunnen schuilen. Privacy staat in de weg.
Tot zo ver niks geks gezegd, toch?
28 januari was de Europese dag van de privacy. Waarom staan we eigenlijk stil bij een grondrecht dat schijnbaar zo belemmerend en frustrerend werkt? Waarom een speciale dag voor een grondrecht dat een bedreiging lijkt te vormen voor onze rechtsstaat en rechtsorde? Waarom schaffen we artikel 10 van onze grondwet niet gewoon af? Bedenk je eens hoe groot de kostenbesparing zou zijn. Vrijwel direct een veel efficiëntere overheid, met een sluitende fraudeaanpak, gerichte zorg, kelderende criminaliteitscijfers. De nekslag voor terroristen. Spijbelen en schooluitval zouden helemaal kunnen verdwijnen. Net als winkeldiefstal, roekeloos rijden en vandalisme.
Vrij verhandelbare data zouden ook de productiekosten gigantisch kunnen verlagen. Geen onnodige voorraden meer, geen ongerichte reclame, geen nieuwe producten waar niemand op zit te wachten. Een open, transparante samenleving. Met voorspelbare inwoners. Zonder kleine criminaliteit, onveiligheid en geheimen. Hoe mooi zou dat zijn. Geen wachtwoord meer op je telefoon, je WhatsApp-berichtjes gewoon online en openbaar zichtbaar. Je vakantiefoto’s ‘live’ in te zien door je familie en je collega’s. Je smartwatch en je eet- en drinkgewoonten direct uit te lezen door je bedrijfsarts. Je rijgegevens voortdurend te raadplegen door je autoverzekeraar. De locatie van je kind, je partner en je vrienden altijd realtime zichtbaar. Net als je kijk- en luistergeschiedenis op Spotify en Netflix. Volkomen transparant.
Onze maatschappelijke kosten zouden enorm kunnen dalen. Onze productie, veiligheid en onze gezondheid zouden enorm kunnen toenemen. Hoe heerlijk zou dat zijn, een wereld zonder gordijnen, geheime hoekjes en dichte deuren. En de enige die daardoor geschaad worden zijn mensen die iets te verbergen hebben.
Tot zo ver niets onjuist gezegd, toch?
Tegenover al die maatschappelijke baten staat eigenlijk alleen het verlies aan individuele vrijheid. Het verlies van dat hele kleine plekje in je hoofd en in je hart waar je alles bewaart wat niet klaar is voor publicatie. Wat je nog niet kunt of wilt delen. Het plekje waar je je gedachten vormt, waar je twijfelt. Waar je je droombaan bewaart, je geheime liefde en je geloof. Waar je die hufter van een manager of buurman stiekem de waarheid vertelt. Waar je oefent, zonder publiek. Waar je leert en ontdekt. Waar je grenzen ziet en overschrijdt. Daar waar je gekste fantasieën en wildste ideeën liggen opgeslagen, naast de allermooiste muziek.
Daar waar creativiteit en angst hand in hand lopen. Daar waar alles ligt opgeslagen wat je het liefst zou vergeten, of wat je nog niet durft te vertellen. Daar waar je moed verzameld, waar je twijfelt en huilt. Daar waar je was vóór je uit de kast durfde te komen. Voor je rechtop durfde te gaan staan. De plek van de ongeschreven brieven. De bron van je gedachten. De plek waar je altijd kunt schuilen. Waar alleen je allerbeste vriend mag komen en soms zelfs dat niet. De plek waar zich alles bevindt wat (nog) bescherming nodig heeft.
En die bescherming is opgenomen in artikel 10 van onze grondwet. Het recht op privacy is één van onze belangrijkste grondrechten. Persoonlijke vrijheid is een voorwaarde voor het uitoefenen van veel andere rechten. Volgens Spinoza is (persoonlijke) vrijheid zelfs hét doel van de overheid. Een essentiële voorwaarde voor persoonlijke groei, voor een menswaardig bestaan en een voorwaarde voor onze democratische rechtsorde.
Privacy beteugelt ‘absolute’ waarheden. Privacy belemmert ‘sterke’ leiders. Privacy beschermt tegen gezichtsherkenning, datahandelaren en voorspellende algoritmes. Privacy beschermt tegen pestkoppen, tegen de overheid, tegen Mark Zuckerberg. Tegen ongevraagde hulp en – aanbiedingen. Privacy voorkomt dat kinderen voor het leven een stempel krijgen. Privacy beschermt idealen, dromen en angsten. Het beschermt nieuwe en afwijkende ideeën. Het beschermt misfits, kunstenaars, filosofen, anarchisten, pubers, ontdekkers, wetenschappers, twijfelaars, dwarsliggers, uitvinders en paradijsvogels. En jammer genoeg soms ook een klootzak.
In Nederland ben je vrij, behoudens ‘door ‘bij of krachtens de wet te stellen beperkingen’. Laten we voorzichtig zijn met die beperkingen, laten we privacy een stem geven. Zij zit ons niet zo maar in de weg. Zij helpt ons zorgvuldig te zijn, zij helpt ons kritisch te blijven en zij helpt ons informatie efficiënt en zorgvuldig in te zetten. Zij helpt ons onszelf te zijn.
Omdat iedereen iets te beschermen heeft, toch?
André Huykman is gemeentesecretaris/algemeen directeur van de gemeente Zoetermeer
