Laat je inspireren door het Open Government Partnership!
Bestuurlijk Nederland worstelt met openheid. Woo-termijnen worden in verreweg de meeste gevallen overschreden. Actieve openbaarmaking werkt nog niet. De beloofde nieuwe bestuurscultuur komt maar niet van de grond. Het algoritmeregister is nauwelijks gevuld. Zijn wij het enige land met deze worsteling? Zouden ze het in andere landen beter voor elkaar hebben?
Dit zijn logische vragen en het is ook logisch dat we op zoek gaan naar antwoorden. En naar inspiratie hoe het dan wel zou moeten. Die antwoorden en inspiratie zijn vrij makkelijk te vinden: bij het Open Government Partnership, dat deze maand zijn wereldtop organiseerde.
Maar wat daar op die wereldtop veel moeilijker te vinden was, was Nederland. Met een delegatie van drie (Mitchell Thomassen, Floortje Fontein en Serv Wiemers) stak ons land schril af tegen de bijna tweeduizend deelnemers van over de hele wereld. Vandaar dit artikel, door één van die drie mensen, om toch een beetje inspiratie over te brengen naar bestuurlijk Nederland …
Open Government Partnership aan de Russische grens
De Global Summit van het Open Government Partnership, OGP, kon na de coronajaren eindelijk weer fysiek plaatsvinden. Tweeduizend deelnemers kwamen naar Tallinn, de hoofdstad van Estland, op slechts 200 kilometer van de grens met Rusland. Het enthousiasme onder de deelnemers was groot, maar de autoritaire dreiging werd ook duidelijk gevoeld. Dat maakt het streven naar een open overheid een lastige, maar des te belangrijkere beweging.
Het Open Government Partnership bestaat nu twaalf jaar en heeft 76 landen als lid, en daarnaast zo’n 100 lokale overheden. OGP streeft naar een open overheid die zijn burgers dient (in plaats van andersom) en betrekt in alle stadia van bestuur. OGP heeft een model ontwikkeld met twee leidende principes. Ten eerste cocreatie: overheden werken samen met het maatschappelijk middenveld. Daarom doen maatschappelijke organisaties, zoals Open State Foundation, mee met de conferenties, beleidsontwikkeling en actiepunten. Ten tweede actiegericht: ieder land maakt (in cocreatie) actieplannen die concreet moeten bijdragen aan open overheden waaraan iedereen kan meedoen.
Democratie onder druk
Soms lijkt het streven naar een open overheid taaie materie: bureaucratieën – ook dus in Nederland – hebben openheid vaak niet als hoogste prioriteit. Het gaat meer om regels volgen, geld binnenhalen of juist uitgeven, en/of de bestuurders laten schitteren. Openheid wordt soms als een lastige nevenactiviteit gezien. Denk aan Woo-verzoeken of het vrijgeven van detaildata van begrotingen en aanbestedingen.
Daarbovenop komt dat democratie wereldwijd onder druk staat. Autoritaire regimes en politici winnen aan kracht, en die zitten juist niet op openheid te wachten. Een land als Hongarije heeft het OGP al verlaten. Dat geldt natuurlijk ook voor Rusland, dat zich met de inval in Oekraïne helemaal heeft geprofileerd als antidemocratisch.
In Tallinn ging het daarom ook veel over Oekraïne. Dat land was juist zo goed op weg naar een open overheid. Het aanbestedingssysteem Prozorro is een succesvolle manier om de corruptie in het land te bestrijden en heeft al miljarden euro’s aan besparingen opgeleverd – en geleid tot meer vertrouwen in de overheid. De oorlog tegen Oekraïne en de Oekraïense democratie duurt voort, maar de Oekraïense delegatie op de OGP-top in Tallinn was omvangrijk, juist om aan te geven dat openheid en democratie Oekraïne onderscheidt van de invaller.
Inspiratie
Ondanks deze tegenwind straalde de OGP Global Summit van 5 tot en met 7 september in Tallinn vooral enthousiasme uit. Politici, NGO’s en burgemeesters deelden hun pogingen of best practices om tot een open overheid te komen. Daarbij ging het bijvoorbeeld om het delen van inkoopdata, het inrichten van een digitale overheid, de rol van AI, het bestrijden van corruptie, het voorkomen van nepnieuws, het effectief inrichten van cocreatie en samenwerking, enzovoort. Het belangrijkste doel was het bieden van inspiratie, zodat vertegenwoordigers van overheden en maatschappelijk middenveld huiswaarts zouden keren vol energie om het idee van open overheid in de praktijk te brengen.
Een interessante sessie ging bijvoorbeeld over de inzet van algoritmen door de publieke sector. Overal worstelen overheden daarmee. Maar juist omdat de impact groot kan zijn, moeten overheden algoritmen niet zien als een technisch vraagstuk, maar als een zaak die mensenrechten kan raken, en waarbij burgers betrokken moeten worden om transparantie te realiseren. “En als het een black box is, gebruik het dan gewoon niet”, was een duidelijk advies.
Actieplan Open Overheid 2023-2027
Vlak voor de OGP-top heeft Nederland zijn Actieplan Open Overheid 2023-2027 naar de Tweede Kamer en OGP gestuurd. Een goed actieplan waarbij het maatschappelijk middenveld is betrokken. Toch lijkt het Nederlands enthousiasme voor OGP beperkt. Waar andere landen delegaties van tientallen leden stuurden en sommige landen ministers afvaardigden, stak Nederland dus mager af met een officiële delegatie van drie mensen (inclusief ikzelf). Hopelijk doen bij de volgende Global Summit wel Nederlandse ministers en burgemeesters mee, en spreidt het enthousiasme, de urgentie en de inspiratie van de Tallinn-top hier ook uit.
Beste Serv,
Wat een mooi artikel met aandacht voor het Programma Open Overheid en wat goed dat jij samen met Floortje Fontein en Mitchell Thomassen Nederland kon vertegenwoordigen tijdens de OGP Global Summit in Tallinn. Goed om te vermelden dat het door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan de Tweede Kamer verstuurde vijfde Actieplan Open Overheid 2023-2027 als overkoepelend thema heeft ‘Open voor iedereen’. Daarmee willen alle betrokkenen bij het actieplan bijdragen aan een opener overheid. Onder andere door te werken aan een cultuuromslag binnen overheidsorganisaties en burgers actief mee te laten denken.
De maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken heeft een wezenlijke bijdrage geleverd aan het actieplan: de 17 actiepunten zijn opgesteld aan de hand van de 7 thema’s van ons manifest “Over Informatie Gesproken. Ze omvatten onder andere het verbeteren van de toegankelijkheid van informatie, het betrekken van burgers bij besluitvormingsprocessen en het stimuleren van een cultuuromslag naar meer openheid binnen overheidsorganisaties.
De coalitie streeft naar een gelijkwaardige informatierelatie tussen burgers en overheid. Een relatie waarin burgers toegang hebben tot informatie en zo kunnen bijdragen aan een sterke democratie.
Voor het Manifest en meer informatie zie http://www.overinformatiegesproken.nl
Openheid is een functie van Data Governance. Als je dat niet hebt, als je niet eens weet waar je organisatie begint en eindigt, als je al moeite hebt om alleen al vast te stellen welke data eigenlijk van ‘De Staat’ zijn (heel veel minder data dan ‘men’ denkt) … hoe ga je Openheid dan organiseren? Openheid tenzij … betekent weten waar je AVG data staan en welke data onder VIRBI vallen. In een cultuur waarin documenten nog steeds als menselijke artefacten worden gezien en sluitende administraties als oplossing voor problemen. Administratie lost geen problemen op. Administratie legt problemen VAST. Het is niet meer dan duur geheugen, waar je niets in kunt terugvinden, zolang je documenten niet ziet voor wat ze zijn: stukjes data in een context. Daar is geen cultuuromslag voor nodig. Hooguit slimmer kijken naar wat we al hebben staan. De kracht van de Nederlandse overheid zijn de 4500 publiek-rechterlijke organisaties waar zij uit bestaat. De Staat bestaat niet! Het is een amalgaam van allerlei overheden, agentschappen, instituties, tussenpersonen, dienstverleners … het is een ecosysteem. Als je DAT zou herbezien door de bril van wie HEEFT nou (rechtmatig) data en is een autoritatieve bron (Data Owner), wie is Data Leveranciers (de facto elke SaaS dienst) en wie is de Data Consument, hoe herken je die entiteiten en als je ze herkent wat MOGEN ze dan (identiteit en authorisatie), dan kun je NU aan de slag.
Gebruik ishare.eu, gebruik de Eclipse Dataspace Components (https://github.com/eclipse-edc/Connector) , verdiep je in fiware.org, in Smartdatamodels.org, in internationaldataspaces.org … Openheid is ACTIE en er is geen enkele reden om niet NU te beginnen, want diezelfde Overheid stelt: Open Source tenzij.
Enne, dat heeft NIETS met technologie te maken, maar ALLES met fris naar het eigen bestaan kijken:
Wie is de actor?
Wat is de handeling die moet worden ondernomen?
Wat zijn de rechten en wat zijn de plichten?
Wie is de ontvanger van de Outcome van deze handeling?
Openheid is geen politieke keuze, die blijft hangen in legacy IT: ALLES is per direct herbruikbaar. Je moet alleen even vaststellen waar het staat en wie er van is.