Alleen nog maar gebruikmaken van ICT en onderdelen daarvoor, waarvan je weet dat die afkomstig zijn van partijen die de labels duurzaam en circulair in hun DNA hebben. Het klinkt nobel, maar is het realistisch? De gemeente Haarlem denkt van wel en zet vol in op deze manier van werken.
Beeld: Shutterstock
Verbeter de wereld, begin bij jezelf. Het is een motto dat binnen de gemeente Haarlem opgeld doet. Niet alleen op papier (zo luidt de titel van het coalitieprogramma 2019 – 2022 Duurzaam Doen), maar ook in de praktijk. Neem het aanbesteden van goederen en diensten. Jaarlijks gaat meer dan de helft van de begroting van de Noord-Hollandse gemeente op aan de inkoop van goederen en diensten, waarvan ICT een flink deel voor haar rekening neemt. Duurzaamheid en menselijkheid zijn voor Haarlem belangrijke aspecten bij de aanbesteding. In dat kader leidt de gemeente sinds 2017 het Europese ‘Urban Agenda Partnership’, gericht op innovatief en verantwoord aanbesteden door overheden, en werkt ze onder meer samen met het ICLEI (International Council for Local Environmental Initiatives), een wereldwijd netwerk van steden, dorpen en regio’s die zich inzetten voor een duurzame toekomst.
Vanuit het ICLEI kreeg Thomas van den Hoff, projectleider bij de afdeling Informatievoorziening, begin 2019 het verzoek om na te denken in hoeverre Haarlem bereid was mee te doen met een aanbestedingspilot in het kader van Make ICT Fair. Dat project, waarbij meer dan tien organisaties zijn aangesloten en dat financieel ondersteund wordt door de Europese Unie, heeft als doel overheden te ondersteunen bij de aanschaf van ICT op een maatschappelijk verantwoorde manier. “We kennen de misstanden in de kledingindustrie, zoals onveilige werkomgevingen, het werken met gevaarlijke stoffen of kinderarbeid. Dezelfde problemen spelen ook bij de totstandkoming van ICT.”
Leveranciers
Lang nagedacht om mee te doen aan de pilot, heeft Van den Hoff niet. Ook al omdat het college van burgemeester en wethouders het idee snel omarmde. “Ons college heeft de thema’s duurzaamheid, circulariteit en rentmeesterschap hoog in het vaandel staan”, aldus Jur Botter (D66), sinds 2016 wethouder en onder meer belast met de portefeuilles bedrijfsvoering en dienstverlening. “Het thema duurzaamheid zou bijvoorbeeld kunnen spelen bij het aanbesteden van een datacenter. Daarbij heb je te maken met veel restwarmte, wat een grote belasting van het milieu is. Daar moet je goed over nadenken.”
Een concrete aanbesteding nieuwe stijl is er nog niet, maar Van den Hoff weet wel al aan welke criteria straks moet worden voldaan. “De leverancier die de aanbesteding wint, wordt verplicht om mee te werken aan een onderzoek van bijvoorbeeld een partij als Electronics Watch, een van de grondleggers van Make ICT Fair. Op het moment dat een leverancier een door ons uitgeschreven aanbesteding wint, stuurt Electronics Watch een brief met het verzoek om inzage te geven in de ICT-leveringsketen. Kan de leverancier dat niet omdat hij bijvoorbeeld niet weet waar de producten vandaan komen of niet weet waar de fabriek staat, dan wordt hem verzocht om die brief door te sturen naar iemand die dat wel weet. Het uiteindelijke doel is om de locatie van de fabriek te achterhalen, zodat gekeken kan worden naar de arbeidsomstandigheden van de werknemers ter plaatse; of er sprake is van misstanden, et cetera. Electronics Watch is de partij die daarbij het werk doet. ICLEI heeft een soortgelijke taak. Die kijken weer een stapje verder, bijvoorbeeld waar de grondstoffen gedolven worden. Want ook daarbij vinden misstanden plaats.”
Thomas van den Hoff heeft gemerkt dat leveranciers overwegend positief reageren op de plannen van de gemeente. “We hebben hun gepresenteerd wat we willen uitvragen in onze aanbestedingen en wat wij ermee willen bereiken. Daar werd verrassend goed op gereageerd.” Ook Jur Botter ervoer dat. “Er zijn al best veel bedrijven die beleid voeren op het gebied van circulariteit en duurzaamheid. Dat gaat ook over arbeidsvoorwaarden of projecten die zij ondersteunen. Daarom denk ik dat Make ICT Fair goed aansluit bij een volgende stap.”
Haalbaarheid
De plannen van de gemeente Haarlem mogen dan nog zo aardig, duurzaam en nobel zijn, uiteindelijk is ook zij afhankelijk van de grillen van de fabrieken waar de basis ligt van de ICT. Jur Botter beseft dat goed. “In principe is alles traceerbaar. De uitdaging, met name voor partijen als Electronics Watch en ICLEI, is om te achterhalen waar de onderdelen vandaan komen. Waar bijvoorbeeld het gebruikte lithium, goud of koper vandaan komen. Een andere uitdaging is om ervoor te zorgen dat fabrieken ook echt meewerken. Op het moment dat die fabrieken dat niet willen, hebben zij in ieder geval de schijn tegen en hebben zij mogelijk wat te verbergen. Toch? Voor ons kan dat een reden zijn om geen zaken (meer) te doen met dat soort partijen. Ik denk niet dat het uit te sluiten valt dat er uiteindelijk iets tussendoor glipt, maar al zal het voor tachtig, negentig procent op een goede manier worden gedaan, dan is dát al winst. Het streven blijft natuurlijk wel om te gaan voor die honderd procent.”
Omdat er nog geen aanbesteding is geweest volgens de ICT Fair-manier, kan Botter nog niet zeggen of die werkwijze duurder of juist goedkoper is dan de huidige manier van werken. Wat hem betreft zitten er meerdere kanten aan de financiële medaille. “Ik kan me voorstellen dat de nieuwe manier van aanbesteden arbeidsintensiever is, ook al omdat we onderdeel zijn van het ‘Urban Agenda Partnership’. Anderzijds weet je dat je uiteindelijk betere, duurzame en circulair gemaakte producten krijgt. Mijn inschatting is dat de prijs van het eindproduct straks niet veel anders gaat worden dan die van een computer die wij zouden kopen via een reguliere aanbesteding. Daarnaast hebben wij een reputatie hoog te houden in Haarlem: we gaan voor kwaliteit. Bij ICT hebben we nooit voor een dubbeltje op de eerste rang gezeten en altijd kwalitatief hoogwaardige producten aangeschaft.”
Verantwoording afleggen
Dat de gemeente Haarlem nu gaat voor ICT Fair wil niet zeggen dat gelijk alle bestaande apparatuur overboord wordt gekieperd. Daarover zegt Van den Hoff: “We kunnen nog een aantal jaren vooruit met de huidige hardware. Is de tijd rijp om dat materiaal te vervangen, dan zijn er zeker bedrijven die dat duurzaam kunnen afvoeren zodat het ook nog eens kan worden hergebruikt.”
Botter en Van den Hoff zijn het erover eens dat er geen weg terug is. Botter: “De tijd is er rijp voor. Iedereen maakt zich druk om de opwarming van de aarde. Als pessimist kun je je neerleggen bij die opwarming, maar je kunt ook proberen om er iets aan te doen. Daar kan een project als Make Fair ICT goed aan bijdragen. Waarom zou dit niet slagen? We kennen al de Fairphone, waarvan de onderdelen honderd procent traceerbaar zijn. Ik denk dat je er niet aan ontkomt om steeds meer verantwoording af te leggen over jouw manier van werken. Op een gegeven moment zal het meer regel dan uitzondering zijn dat we vraagtekens zetten bij de herkomst van een computer en ons afvragen of het wel ‘fair’ gefabriceerd is.”
