Grote uitvoeringsorganisaties zijn net mammoettankers. Niet echt ontworpen voor snelheid en wendbaarheid.
Laat uitvoeringsorganisaties doen waar ze goed in zijn: bulkwerk zo efficiënt mogelijk afhandelen. En geef ze ruimte om met kleine loodsbootjes in te kunnen spelen op specifieke, individuele situaties.
Grote uitvoeringsorganisaties als de SVB, UWV en Belastingdienst zijn regelmatig negatief in het nieuws, omdat ze niet snel genoeg kunnen inspelen op wat er vanuit media en politiek van ze wordt verwacht. Er wordt dan vaak een vergelijking getrokken met mammoettankers, de organisaties wordt verweten dat ze te log zijn. Ze zouden meer zoals een loodsbootje moeten zijn: snel en wendbaar. Ik ben het daar niet mee eens en vind dat de uitvoeringskracht van deze grote uitvoerders te weinig wordt gewaardeerd.
Als de grote uitvoerders in het nieuws zijn, dan gaat het meestal om incidenten. Die zijn op zich heel vervelend en het is begrijpelijk dat ze maatschappelijke ophef veroorzaken, maar als je het goed beschouwt dan gaat het vaak om een heel klein onderdeel van het werk. Het overgrote deel van het werk gaat goed en dat is precies waar de grote uitvoerders voor zijn gemaakt: bulkwerk zo efficiënt en consistent mogelijk afhandelen. Vrij van de waan van de dag, die wordt gevoed door media en politiek. Natuurlijk moeten grote uitvoerders verantwoording afleggen en innoveren en dat doen ze wel degelijk. De mammoettankers van vandaag zien er immers ook anders uit dan die van twintig jaar geleden.
De huidige gang van zaken, waarin uitvoerders onder druk worden gezet met oneigenlijke verwachtingen, levert niet het gewenste resultaat op. Sommigen opperen zelfs om de grote uitvoerders te ontmantelen of onder extra toezicht te stellen. Maar dat zijn grootschalige systeemaanpassingen en die leiden de aandacht af van waar het echt om moet gaan: het borgen van de rechtmatigheid van de uitvoering voor het collectief en daarbij oog houden voor de rechtvaardigheid van het individu.
Sommige zaken vragen om schaalgrootte en inherent daaraan is dat je niet eenvoudig kunt manoeuvreren. Wil je de uitvoeringskracht in stand houden en tegelijkertijd innoveren, dan kun je dat volgens mij het beste doen aan de randen van de organisatie. Met loodsbootjes om die mammoettanker heen. Als de experimenten slagen en stabiel genoeg zijn, dan kunnen deze aan boord van de tanker komen. Eenzelfde soort aanpak gebruiken gemeenten met samen organiseren. Gemeenten blijven hun taken uitvoeren, in de randen ervan wordt volop geëxperimenteerd. Als innovaties zich hebben bewezen, dan nemen gemeenten ze op in hun reguliere organisatie. Zo wordt stapsgewijs geïnnoveerd, zonder dat de stabiliteit en uitvoeringskracht van gemeenten in gevaar komt.
Mammoettankers zijn geen loodsbootjes, ze zijn niet ontworpen voor snelheid en wendbaarheid. Dat wel van ze verwachten is frustrerend. De uitvoeringsorganisaties en de politiek zijn daar niet bij gebaat en de burger al helemaal niet. Voor het publieke domein zou het daarom goed zijn als we niet met oneigenlijke verwachtingen naar grote uitvoeringsvraagstukken kijken.
Hugo Aalders is directeur van VNG Realisatie
