Pleister op de wonde

De tv-serie Schuldig gaf een onthutsend inkijkje in de wereld van toeslagen, incassobureaus en langs elkaar heen werkende overheidsinstanties. Zij maakte inzichtelijk hoe mensen met schulden nog dieper in de schulden geraken, niet omdat ze buitensporige uitgaven doen of anderszins onverantwoord met hun geld omgaan, maar domweg omdat ze hopeloos verstrikt raken in de wirwar aan regelingen en toeslagen.

Neem een alleenstaande bijstandsouder met een bijbaantje. Die krijg te maken met een veelheid aan instanties en regelingen met elk een eigen systematiek en ritmiek van betalingen en correcties. Een uitkering van de gemeente, een zorg- en huurtoeslag van de Belastingdienst, kinderalimentatie van de ex-partner, inkomensvrijlating Participatiewet via de gemeente, kinderbijslag van de SVB – allemaal regelingen en afspraken die met de beste bedoelingen in het leven zijn geroepen, maar bij elkaar een zo ingewikkeld stelsel vormen dat zij eerder voor meer dan minder financiële onzekerheid zorgen. Dat klemt des te meer omdat het in de regel een kwetsbare groep mensen betreft die het al lastig genoeg heeft om de eindjes aan elkaar te knopen. Armoede en schulden lokken bovendien stress uit die, zo wijst onderzoek uit, leidt tot onhandige besluiten waardoor de schuld oploopt of nieuwe schulden ontstaan. ‘Ik kon van de stress geen uur vooruit denken’, zegt iemand met schulden in de tv-serie.

Als overheid spelen wij in de schuldenproblematiek een cruciale rol. Niet alleen als verstrekker van uitkeringen en/of toeslagen, maar – en dat geeft te denken – ook als grootste schuldeiser die achteraf teveel betaalde bedragen aan toeslagen en uitkeringen terugvordert.

De beste manier om dit probleem aan te pakken is tegelijk de meest gecompliceerde en tijdrovende. Het beter op elkaar afstemmen, opschonen en/of vereenvoudigen van de verschillende wettelijke regelingen vergt tijd die we niet hebben. Voor je er erg in hebt ben je twee jaar verder. In samenspraak met de directeuren Inkomen van de G-4 zijn we gekomen tot een soort tussenoplossing. Via een Google Design Sprint, waarmee we eerder positieve ervaringen hebben opgegaan met de NLapp voor statushouders, hebben we in vijf dagen een demo ontwikkeld voor een eenvoudige app die de alleenstaande bijstandsouder inzicht geeft wat er op welk moment binnenkomt en op welke momenten en hoeveel er eventueel terugbetaald dient te worden. Dat geeft hen hopelijk enige rust en zekerheid. Tenminste als de demo-app, die nu uitgebreid wordt getest met de doelgroep, voldoet. In de zin dat hij begrijpelijk en overzichtelijk is. Mocht de test positief uitpakken gaan we door met de ontwikkelen van de app, eventueel uitgebreid met andere dan alleen de gemeentelijke regelingen. Eenmaal verbreed en goed bevonden is de app ook beschikbaar voor andere gemeenten dan alleen de G-4.

Maar, ik kan het niet genoeg benadrukken, het is en blijft symptoombestrijding, een pleister op de wonde. De echte oplossing moet komen van wetgevingsjuristen en beleidsmaker. Het is niet dat zij het probleem ontkennen, maar zij staan te ver af van de wereld van de informatisering om te beseffen dat zij de sleutelfiguren vormen in het oplossen ervan. Dit najaar hoop ik hen daarvan te overtuigen tijdens een Kenniskring en dan zal ik er ook op wijzen op hoe belangrijk het is om zowel de uitvoering als informatiedeskundigen in een vroeg stadium te betrekken bij nieuwe wet- en regelgeving. Daal af uit je silo’s, werk samen, denk mee, want alleen zo kunnen we daadwerkelijk iets doen aan die wirwar aan regelingen en wetgeving. De alleenstaande bijstandsouders zullen jullie dankbaar zijn.

Larissa Zegveld is algemeen directeur van Wigo4it, de coöperatie van de sociale diensten van Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht op het gebied van informatievoorziening. Begin 2019 werd zij benoemd tot voorzitter Forum Standaardisatie, ingesteld door de Nederlandse overheid met als doel het gebruik van open standaarden in de publieke sector te stimuleren.