Prettig samenleven is hard werken en leren van elkaar
Het vertrouwen in de (digitale) overheid is de afgelopen jaren stevig gedaald. Door een aantal flinke missers, ook op digitaliseringsgebied, zien we een groeiende kloof tussen de overheid en burgers. Vanuit verschillende rollen die ik vervul – rond de landelijke digitale infrastructuur en in de onderwijssector – zie ik ook veel goede initiatieven op dat vlak. Maar het is en blijft hard werken om het tij te keren. En dat betekent vooral: leren van elkaar en samen werken aan verandering.
Dit noem ik niet als een vrijblijvende optie, we móeten hiermee echt aan de slag.
Bij het nieuwsbericht in juni over deportaties en de inzet van de nationale garde in Amerika, moest ik direct denken aan Civil War, een actiefilm uit 2024 over een uitgebroken burgeroorlog in de Verenigde Staten. We volgen een aantal Amerikaanse oorlogsjournalisten in de laatste fase van de oorlog – een oorlog die deze keer in hun eigen land wordt uitgevochten. De film is fictie en schetst een extreem scenario, maar in de sterk veranderende wereldorde van dit moment zijn de gebeurtenissen in deze film niet eens meer zó onvoorstelbaar.
Vertrouwen in de overheid
Niemand wil dat zo’n scenario uitkomt. Wat kunnen we hier tegenover stellen? In de kern gaat het over vertrouwen in de overheid, en dit vertrouwen samen terugwinnen om de kloof tussen overheid en burgers te verkleinen.
Missers omzetten in verbeteringen
Als mensen mij vervolgens vragen hoe we die kloof tussen overheid en samenleving kunnen verkleinen, kan ik niet anders antwoorden dan dat er inderdaad heel veel werk te doen is en dat we dat samen moeten doen. Dat zie ik op veel plekken gebeuren, onder andere bij de sessies van de Programmeringsraad GDI (Generieke Digitale Infrastructuur). De Programmeringsraad bespreekt regelmatig de ontwikkelingen rond digitalisering van de overheid, met als doel om de dienstverlening aan burgers en ondernemers te verbeteren. Ik leid daar als voorzitter één van de governancetafels (over ‘Interactie’).
Zelf kom ik in de publieke sector en bij overheden voornamelijk mensen tegen die de frustraties over de missers omzetten in verbeteringen. Ja, er gaat veel mis en… ja het gaat ook steeds beter. Niet alles gaat in één keer goed, maar we gaan vooruit.
Government as a Platform
We leren van elkaar door samen aan de slag te gaan, nieuwe dingen uit te proberen en goed naar elkaar te luisteren. Laten we daarbij niet steeds het wiel opnieuw uitvinden, maar goed werkende oplossingen overnemen en hergebruiken. Zo was ik een aantal weken geleden weer bij een sessie van de Programmeringsraad GDI en daar vond een zeer nuttige uitwisseling plaats. We waren op bezoek bij collega’s in het Verenigd Koninkrijk en kregen uitleg over de toekomst van de GDS (General Digital Services, het ‘digitale centrum’ van de overheid).
Daar hebben ze sinds 2010 flinke stappen gezet met de website GOV.UK. In een intensief traject hebben ze in relatief korte tijd honderden websites omgezet naar één domein, met alles wat hierbij komt kijken. Sindsdien zijn andere digitale producten ook ontwikkeld op basis van dit Government as a Platform-model. Het platform behoort inmiddels al tot kritieke infrastructuur. Wij zetten soortgelijke stappen met onze GDI maar kunnen echt van de UK leren als het gaat om langjarig met centrale financiële middelen en executiekracht koersvast blijven inzetten.
Leveranciersonafhankelijkheid
Tegelijkertijd kunnen onze Britse collega’s weer van ons leren over leveranciersonafhankelijkheid en bewust inzetten (of niet) van AI. Wij zijn in ons land en in EU-verband goed op weg met de benodigde kaders zoals algoritmeregisters en afspraken rond profiling vanuit publieke waarden.
Nederlandse Digitaliseringsstrategie
Samenwerken en leren van elkaar, dat is hoe we vertrouwen kunnen herstellen. De onderwijssector, een gebied waar ik ook dagelijks mee bezig ben, is hiervoor essentieel. Daar wordt de basis gelegd. ‘Talent voor de toekomst’ en ‘digitaal vakmanschap’ zijn termen die ik vaak hoor vallen. Ook in de nieuwe Nederlandse Digitaliseringstrategie (NDS) onderkent het kabinet het belang van digitaal vakmanschap.
Aan het onderwijs de schone taak om invulling te geven aan dit vakmanschap en ervoor te zorgen dat we blijven opleiden voor de banen van vandaag en morgen. En ook daar wordt hard aan gewerkt. Het curriculum in het primair en voortgezet onderwijs is nu verrijkt met de onderwerpen Digitale Geletterdheid en Burgerschap; dit begint nu echt vorm te krijgen. En samen zetten we er de schouders onder om doordacht met AI in de klas om te leren gaan, terwijl de digitale ontwikkelingen volop doordenderen.
Leerlingen en studenten zijn keihard nodig
Een hard gelag is daarbij de fikse bezuiniging op onderwijs. In mijn ogen onbegrijpelijk. Onze leerlingen en studenten van vandaag hebben we keihard nodig bij het oplossen van de vraagstukken in de zorg, het klimaat, rondom wonen, veiligheid enzovoort, die nog jarenlang zullen spelen. Waar een land als Finland onderwijs en vaardigheden rond (digitale) veiligheid en (digitale) weerbaarheid juist als vitaal aanmerkt, wordt bij ons bezuinigd. Terwijl ons bijna wekelijks wel weer een bericht bereikt over een veiligheidsincident of ddos-aanval.
En als er érgens een plek is waar we het moeten hebben over samenleven, dan is dat wat mij betreft in de klas. Kijk naar de aankomende verkiezingen en de sterk veranderende wereldorde; ook hier moet het over gaan op school. Misschien is de film Civil War in dat kader goed om eens te kijken, wellicht ook in de klas. Om er daarna het gesprek over te voeren: wat vind je van de samenleving van vandaag en hoe zie jij de samenleving graag voor je?
Om met de woorden van filosoof Hannah Arendt af te sluiten: “Politieke vraagstukken zijn te belangrijk om over te laten aan politici.”
Prettig samenleven vraagt inzet van iedereen, en daar moeten we samen heel hard aan werken.
Lees ook:
