AI in publieke sector: geen minister, wél betrouwbare assistent

Blog van: Reinier van Leuken, Senior Director of AI Product Management bij Salesforce.

Het besluit van Albanië om een AI-agent als minister te benoemen, is een opvallende en gedurfde stap. Het land ziet AI als middel om de overheid efficiënter en minder vatbaar voor corruptie te maken, een groot thema in de context van de geplande EU-toetreding in 2030. Tegelijk roept deze stap nog veel vragen op, omdat de praktische invulling en uitvoering grotendeels onduidelijk zijn.

Een Nederlandse AI-minister?

In onze context is een scenario met een AI als minister in Nederland niet erg realistisch. In het bestuurlijk en juridisch kader is er geen ruimte voor een autonome AI die politieke verantwoordelijkheid draagt. Hier ligt de nadruk op transparantie, verantwoordelijkheid en verantwoordingsplicht. De Europese AI Act stelt bovendien strenge eisen aan toepassingen met een hoog risico. Dat betekent dat AI in Nederland niet als politieke actor kan optreden, maar wél een belangrijke rol kan spelen in het bestuur.

AI agents zijn bij uitstek geschikt om tijdrovende, complexe en administratieve taken over te nemen, zodat ambtenaren zich kunnen richten op hun kerntaken. Voorbeelden zijn er al: Guus, de chatbot van de gemeente Goes, of de digitale assistent bij de provincie Zuid-Holland. Internationaal zien we hetzelfde in Sarpsborg (Noorwegen), waar een digitale assistent inwoners helpt zelf de juiste informatie te vinden en medewerkers zich kunnen richten op de meer complexe vragen.

AI-kansen in de publieke sector

• AI kan de overheid veel toegankelijker en begrijpelijker maken, bijvoorbeeld door diensten meertalig aan te bieden, de belastingaangifte eenvoudiger te maken of complexe regels beter uit te leggen.
• AI kan de reactiesnelheid van overheden verhogen en processen vereenvoudigen.
• Inwoners profiteren van een snellere dienstverlening, terwijl ambtenaren minder administratieve druk ervaren.

Maar de risico’s zijn er ook. Besluitvorming moet gebaseerd zijn op representatieve datasets, waarbij privacy en dataveiligheid cruciaal zijn. Uit onderzoek van Salesforce blijkt dat medewerkers soms te licht omgaan met generatieve AI. Daarom is het noodzakelijk dat de publieke sector uitsluitend werkt met beveiligde en controleerbare AI-omgevingen.

AI Agents als ondersteuning

De toekomst van AI in de publieke sector ligt niet in een AI-minister die politiek bedrijft, maar in betrouwbare AI agents die naast ambtenaren werken en inwoners 24/7 ondersteunen. Zij zullen een steeds prominentere rol innemen, niet alleen als hulpmiddel voor medewerkers, maar ook als direct aanspreekpunt voor inwoners. We gaan richting een centraal AI-platform, bijvoorbeeld via DigiD, waar inwoners al hun overheidszaken kunnen regelen. Automatisering wordt daarin cruciaal: niet alleen om processen sneller en efficiënter te maken, maar vooral om de dienstverlening toegankelijker en begrijpelijker te maken.