Complexe vraagstukken vragen om interbestuurlijke samenwerking, dat besef is bij de overheid wel geland. Maar die samenwerking in de praktijk brengen, is ‘als voetballen op een modderig veld’. Deze uitspraak deed Rienk Hoff, van het Initiatief 1Overheid, in een gesprek over ‘samenwerken als één overheid’ tijdens het ICTU Inspiratiefestival.
Via een openbaar dashboard worden op regionaal, gemeente-, wijk- en zelfs buurtniveau criminele patronen en fenomenen zichtbaar gemaakt. | Beeld: ANP
‘Maatschappelijke vraagstukken zijn zo complex, dat ze niet kunnen worden opgelost door één overheidsinstantie. Effectieve oplossingen komen alleen tot stand als wordt samengewerkt: interbestuurlijk én in de keten’. Zo opende gespreksleider Art Klijn (programmamanager bureau Nationaal Coördinator SDG) op 4 november 2021 de sessie over ‘samenwerken als één overheid’. Het was de aftrap van een gesprek tussen drie mensen met veel ervaring binnen de overheid: Pieter Tops, bijzonder hoogleraar in Leiden en lector aan de politieacademie, Rienk Hoff, Initiatief 1Overheid en Toine Dam, projectleider Zicht op Ondermijning.
“Samenwerken is uiteraard nodig, maar het is ook een beetje een hoera-woord.” Aan het woord is Pieter Tops. “Ik zie veel goede bedoelingen die vastlopen in een brij waarin ‘integraal werken’ in de praktijk betekent dat iedereen zich overal mee bemoeit en niemand ergens over gaat.” Rienk Hoff herkent dat. Het is een van de redenen waardoor hij bijna tien jaar geleden het initiatief 1Overheid startte.
Zicht op Ondermijning
Gelukkig zijn er voorbeelden waar het overheidsorganisaties wel lukt om effectief als één overheid samen te werken. Bijvoorbeeld het project Zicht op Ondermijning, waar via de structuur van een City Deal door een coalitie (14 gemeenten, de ministeries BZK, JenV en Financiën, het CBS, de Belastingdienst, het OM en de politie) een volledig nieuwe methodiek ontwikkeld is. Door middel van data-analyses ontdekken we statistisch relevante patronen die het lokaal bestuur beter in staat stellen om effectiever preventief beleid te voeren. Deze analyses zijn beschikbaar voor het gehele openbaar bestuur via het openbare dashboard www.zichtopondermijning.nl. Hierop worden op regionaal, gemeente-, wijk- en zelfs buurtniveau criminele patronen en fenomenen zichtbaar gemaakt. Gemeenten krijgen zo meer informatie over ondermijnende criminaliteit, om zo de preventieve aanpak hiervan te versterken. Dankzij de ‘Zicht op’-methode worden nieuwe inzichten en statistisch relevante patronen ontdekt, met inachtneming van publieke waarden als privacy en ethiek. Het op deze manier gebruikmaken van de kracht van data stelt het lokaal bestuur beter in staat preventief beleid te voeren.
“Het gebruik van data stelt ons als lokaal bestuur beter in staat om preventief beleid te voeren om ondermijnende criminaliteit tegen te gaan”
Breed collectief
Toine Dam, landelijk projectleider, vertelt waarom de samenwerking bij Zicht op Ondermijning lukt: “Het werkt dankzij een combinatie van factoren. Zoals een duidelijk geregelde financiering en sturing vanuit een breed gedragen bestuurlijk collectief en daarmee bestuurlijke rugdekking. Het werkt ook omdat de samenwerkende partijen elkaar goed hebben leren kennen, waardoor een gedeelde ambitie ontstond van waaruit we in een gelijkwaardige verhouding samenwerken. Met begrip en respect voor elkaar.” Als voorbeeld noemt hij de data die het project van het CBS wilde gebruiken: “We dachten dat we zomaar konden grasduinen in alle informatie, maar zo bleek het niet te werken. We gingen in gesprek, zij legden ons uit hoe zij werken en wij kregen begrip voor wat wel en niet mogelijk is. Door elkaars wereld te leren kennen, staat er nu iets dat al ruim twee jaar stabiel is.” Samen met de VNG en andere partners gaat het projectteam van Zicht op Ondermijning kijken hoe meer (kleine) gemeenten betrokken kunnen worden bij zowel het maken van relevante analyses, als het benutten van het dashboard. Daarnaast wordt het dashboard uitgebreid met analyses over leefbaarheid en veiligheid, wonen, vakantieparken en maatschappelijke onrust.
Neutrale rol
Als belangrijke succesfactor voor interbestuurlijke samenwerking voegt Rienk Hoff het belang van een sterke bestuurder toe: “De overheid is georganiseerd in kokers. Als je daar bovenover iets wilt doen, zoals bij informatievoorziening, past dat niet in de institutionele logica. Die is ingesteld op de kokers en op efficiency en dat zit samenwerking in de weg. Om dat te doorbreken, heb je een bestuurder nodig die het maatschappelijk belang groter vindt dan de regels van de organisatie.” Rolvastheid is een andere succesfactor volgens Pieter Tops: “Burgemeesters die zich crime fighter noemen, terwijl ze daar niet van zijn: dat zorgt voor verwarring. Effectieve samenwerking begint ermee dat elke afzonderlijke organisatie zijn eigen taken goed doet en weet dat hij afhankelijk is van anderen. Dan kunnen mooie dingen ontstaan.” Hij noemt ook het belang van een partij die een neutrale rol vervult. Zoals de onpartijdige rol van ICTU in het project Zicht op Ondermijning.
Toine Dam onderschrijft dat: “De onpartijdigheid van ICTU helpt. Daardoor zijn wij in staat om partijen met verschillende rollen en belangen met elkaar te verbinden.” Pieter Tops beaamt de meerwaarde van het project Zicht op Ondermijning: “Het is belangrijk om te weten waar we het over hebben, om een goede informatiepositie te hebben. We hebben ontzettend veel gegevens beschikbaar, maar die ook goed kunnen ontsluiten is een probleem. Ik maak zelf bijvoorbeeld gebruik van de inzichten uit het dashboard voor onderzoek dat ik in gemeenten doe en dat is iedere keer weer een nuttige en interessante aanvulling op de informatie die ik van de gemeenten zelf krijg.”
Samenwerken als één overheid was het onderwerp van een sessie op het ICTU Inspiratiefestival 2021. Kijk deze sessie terug op de website van ICTU.
