Stevige nieuwe maatregelen tegen desinformatie
Er komt een pakket van stevige nieuwe maatregelen in de strijd tegen desinformatie. Zo komt er een meldvoorziening, een geschillenbeslechtingsorgaan en een kenniscentrum dat burgers in staat moet stellen om geschillen voor te leggen over contentmoderatie-besluiten van online platformen.
Groot risico
Dat schrijven demissionair staatssecretaris Digitalisering Alexandra van Huffelen en demissionair minister van BZK, Hugo de Jonge, in een voortgangsbrief aan de Tweede Kamer. Verspreiding van desinformatie vormt een groot risico voor het vrije en open debat, schrijven de twee. Sinds het kabinet het eerste beleid tegen het fenomeen desinformatie in 2017 met de Kamer deelde, is verspreiding van desinformatie door de opkomst van generatieve AI toegenomen in omvang en intensiteit. ‘Statelijke actoren stellen zich steeds assertiever op en trachten met informatieoperaties de informatieomgeving te manipuleren.’
Dalende vaccinatiegraad
De afgelopen maanden zijn meerdere van deze desinformatiecampagnes door landen als Duitsland en Frankrijk blootgelegd, aldus de bewindslieden. De AIVD en de NCTV signaleren binnen Nederland ook dat onze democratische rechtsstaat onder druk komt te staan door ‘extremistische handelingen van aanhangers van complottheorieën’. Daarbij is desinformatie over vaccinaties een van de drie waarschijnlijke hoofdredenen voor de dalende vaccinatiegraad in Nederland. “Iedereen moet de informatie die zij on- en offline vinden kunnen vertrouwen, zodat keuzes op betrouwbare informatie zijn gebaseerd,” zegt Van Huffelen.
Bewustzijn vergroten
Dit uitgangspunt vormt het fundament van de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren. Het kabinet neemt extra noodzakelijke maatregelen om de kennis en het bewustzijn rond desinformatie te vergroten en de impact hiervan te verkleinen, vervolgt ze. ‘Door verspreiders en de verspreiding van desinformatie aan te pakken en de online weerbaarheid van mensen in Nederland tegen desinformatie te verhogen.’ Het demissionaire kabinet noemt vier aandachtsgebieden waarvan het ‘cruciaal’ is dat ze beschermd blijven tegen de risico’s van de verspreiding van desinformatie:
- Cruciale democratische processen, waaronder verkiezingen
- Volksgezondheid, waaronder mentale gezondheid en vaccinaties
- Sociale en maatschappelijke stabiliteit
- Inzet op het gebied van (internationale) veiligheid en stabiliteit
Factcheckers
In de voortgangsbrief zetten Van Huffelen en De Jonge dus een aantal ‘stevige’ maatregelen op een rij. Zo komt er een meldvoorziening, een geschillenbeslechtingsorgaan en een kenniscentrum dat burgers in staat moet stellen om geschillen voor te leggen over content-moderatie besluiten van online platformen. Verder moet er een aanvullende subsidie komen aan het BENEDMO-consortium, een Vlaams-Nederlandse samenwerking tegen desinformatie (voor en door factcheckers, mediaprofessionals, wetenschappers en andere experts), zodat het netwerk van factcheckers in Nederland wordt versterkt. Tot slot wordt ingezet op maatregelen om verspreiders en verspreiding van desinformatie tegen te gaan, weerbaarheid van burgers te versterken en kennisontwikkeling van de problematiek en de effectieve aanpak.
Vrijheid van meningsuiting
“Desinformatie ondermijnt het vertrouwen in de democratie,” vult De Jonge zijn staatssecretaris aan. Omdat de ontwikkelingen op het terrein van desinformatie snel gaan, is het volgens hem belangrijk om steeds oog te blijven houden voor nieuwe risico’s. “Daarom verkennen we, op basis van wetenschappelijk onderzoek en kennis van bevriende landen, de mogelijkheden tot aanvullende acties en maatregelen voor Nederland. Hiermee beschermen we onze democratische rechtstaat en individuele burgers, nu en in de toekomst, tegen de ondermijnende impact van desinformatie.” Het ministerie verzekert dat “bij al deze stappen” de waarden en grondrechten van de rechtsstaat, zoals de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid, voorop blijven staan.
Lees ook:
Om de effectiviteit en duurzaamheid van deze maatregelen te waarborgen, is het cruciaal om een brede, multidisciplinaire wetenschappelijke aanpak te hanteren. Eentje die rekening houdt met de context, identiteiten van betrokkenen en de juiste credentials achter verifieerbare attributen.
Desinformatie opereert niet in een vacuüm; het is diep verankerd in de sociale, politieke, en culturele context waarin het zich verspreidt. Een effectieve bestrijding van desinformatie vereist daarom een grondige contextuele analyse. Denk aan geopolitieke dynamieken, culturele sensitiviteiten etc. Desinformatiecampagnes maken vaak bewust gebruik van bestaande culturele en maatschappelijke breuklijnen. Een contextueel begrip van deze gevoeligheden is daarom cruciaal, dus je hebt sociografen, demografen en historici nodig. Een diepgaand begrip van de identiteiten van zowel de verspreiders als de ontvangers van desinformatie is essentieel. Denk aan begrip van de psychologische en emotionele triggers die mensen ontvankelijk maken voor desinformatie als basis voor gerichte voorlichtingscampagnes. Desinformatie verspreidt zich via sociale netwerken en beïnvloeders en met name die laatsten zijn er meestal maar met een paar, geholpen door identificeerbare botnets. Het in kaart brengen van deze netwerken en het openlijk publiceren van oorsprong en dynamiek kan helpen om de verspreiding van desinformatie te beperken. Kortom, het bestrijden van desinformatie vereist de inzet van hooggekwalificeerde experts uit verschillende disciplines, waarvan hun bewezen en intersubjectief verifieerbare credentials in hun vakgebied leidend zouden moeten zijn in de strijd tegen desinformatie. De complexiteit van desinformatie vraagt om samenwerking tussen disciplines zoals psychologie, sociologie, politieke wetenschappen, en informatietechnologie. Een multidisciplinaire aanpak zorgt voor een holistisch begrip en effectievere oplossingen en dat kan niet zonder internationale samenwerking, wat – net als bij samenwerkende Security Operations Centers (CSOCs) betekent dat gevoelige data gedeeld zal moeten worden, in real time tussen ongelijksoortige organisaties. Bij alle maatregelen moet de balans tussen veiligheid en grondrechten, zoals vrijheid van meningsuiting en persvrijheid, zorgvuldig worden bewaakt, dus ook het ontwikkelen van ethische richtlijnen voor contentmoderatie en andere maatregelen is cruciaal om ervoor te zorgen dat deze niet leiden tot ongewenste censuur of beperking van fundamentele rechten. Burgers zullen inzicht moeten hebben in de processen en criteria die worden gebruikt om desinformatie te identificeren en te bestrijden, want juist dat is essentieel om het vertrouwen in de genomen maatregelen te waarborgen.
Het is een complexe uitdaging, maar met een gedegen en interdisciplinaire strategie kunnen we significante vooruitgang boeken.