Hoeveel leed zouden we besparen als gegevens, voordat deze in beleid worden verwerkt, worden getest en onderzocht?
Automatisering van beleidsprocessen doet vaak meer kwaad dan goed. Regelmatig blijkt maar weer dat veel investeringen die door de overheid gedaan worden om haar processen en beleid te automatiseren, kunnen leiden tot hogere kosten en/of ten koste kunnen gaan van burgers.
Dit geldt in ieder geval voor de duizenden gezinnen waarbij de fiscus, op basis van verouderde en incomplete informatie, de kinderopvangtoeslag in 2014 heeft stopgezet. Bezwaren van de gezinnen zelf duurden jarenlang en elk bezwaar werd consequent afgewezen. De reden hiervoor? De ICT is onfeilbaar en er zijn beslissingen genomen die rekenkundig kloppen. Tal van uitspraken van rechters, de Kinderombudsman, de Hoge Raad en de Raad van State later, is het voor de getroffen gezinnen nog steeds niet opgelost.
In plaats dat het een feitelijk weerlegbaar besluit zou moeten zijn, is de staatssecretaris hier meermaals over aan de tand gevoeld in de Tweede Kamer, met iedere keer als resultaat de uitspraak dat de problemen meevielen terwijl ondertussen stap voor stap duidelijk werd dat het dieper zit.
Pieter Klein van RTL Nieuws heeft na uitgebreid onderzoekt geconcludeerd dat er vrijwel enkel gezinnen met een migratieachtergrond de dupe zijn geworden van dit besluit. Iets wat de Belastingdienst uiteindelijk heeft erkend. Zij hebben een ‘dubbele nationaliteit’ opgevoerd als risico-indicator. De grond waarop de Belastingdienst dacht dat zij hiermee kon wegkomen: ‘Nationaliteit en etniciteit zijn twee verschillende zaken’. Iets wat gelukkig niet mag in onze vrije samenleving, kon een ingrijpende organisatie als de Belastingdienst jarenlang mee wegkomen.
Dan de afhandeling. Na tal van excuses en uitspraken zijn de gedwongen invorderingen nog steeds niet gestopt. Nu pas, vijf jaar later, gaat de Belastingdienst per dossier bekijken hoe groot de financiële en emotionele schade is. Iets waarvan iedereen inmiddels begrijpt dat het wederom nog jaren gaat duren voordat de getroffen gezinnen schadeloos zijn gesteld.
Kortom, het beleid, wanneer dat gebaseerd is op incomplete informatie, zal altijd ten koste gaan van burgers. Ofwel indirect, wanneer een rekenmodel wordt gebruikt dat niet overeenkomstig is met de realiteit, zie rapport van de PBL (Planbureau voor de Leefomgeving) voor stimulering van elektrische auto’s, wat de overheid, dus burgers, honderden miljoenen heeft gekost. Ofwel direct, zoals in bovenstaande casus van de Belastingdienst.
De oplossing voor al dit leed is mijns inziens simpel. Controleer, onderzoek en test gegevens voordat deze in beleid worden verwerkt. Als je in een testomgeving ziet dat honderden tot duizenden burgers (in)direct de dupe zijn, dan zal er hoogstwaarschijnlijk iets aan de hand zijn waarmee de beleidsmakers niet direct rekening hebben gehouden. En als je op voorhand al kunt vaststellen dat de data incompleet is of gewoonweg niet klopt, dan is het logischerwijs trash in, trash out…
Astrid Oosenbrug is bestuursvoorzitter van stichting Open Source & Overheid en voormalig lid van de Tweede Kamer
