‘Veel ICT ambities, maar waar wordt nou écht in geïnvesteerd?’

Het belang van een meer onafhankelijke én veilige digitale infrastructuur wordt met de dag groter, maar Nederland loopt achter in investeringen, waarschuwde de commissie Digitale Zaken tijdens het overleg van 17 december jl. Ambities genoeg, constateerden diverse Kamerleden, maar waar gaat Nederland op inzetten en waar wordt nou echt in geïnvesteerd? De minister van Economische Zaken en de staatssecretaris voor Digitalisering konden er nog geen antwoord op geven en vroegen de Kamer geduld te hebben.

Zeekabels

Datacenters en zeekabels zijn essentiële onderdelen van de digitale infrastructuur. En ook een belangrijke ruggengraat voor economische groei en innovatie. Minister Beljaarts is in gesprek met de Zeekabel Coalitie, een publiek-private samenwerking die in 2023 werd opgericht om zeekabel-aanlandingen in Nederland te stimuleren, om zo ook onze eigen weerbaarheid te vergoten. Er komen op dit moment acht kabels in Nederland aan land, waarvan er vier binnen afzienbare tijd uitgefaseerd zijn, vertelde de minister. Uit onderzoek blijkt dat er nieuwe kabels nodig zijn tussen zowel het Verenigd Koninkrijk en Nederland als de Verenigde Staten en Nederland.

Welke ambitie heeft het kabinet op dit punt? vroegen Kamerleden zich af.  Ze constateren dat andere EU-landen meer proactief bezig zijn om nieuwe zeekabel-aanlandingen naar zich toe te trekken. Die ambities lijken bij dit kabinet vooralsnog niet zo groot. Beljaarts antwoordde dat de situatie voor Nederland complex was, ook omdat ons land als minder aantrekkelijk wordt beschouwd door de negatieve sentimenten rond datacenters. En hij moest rekening houden met vele andere wensenlijstjes van het kabinet. Zowel de coalitie als oppositie reageerden wat geïrriteerd: ‘De private sector moet weten waar dit kabinet op wil inzetten’, reageerde de VVD. Kamerlid Koekoek van Volt verweet de minister gebrek aan visie en wees erop dat we dit niet aan de markt kunnen overlaten.

Een apart vraagstuk is de kabelaansluiting met het Caribisch gebied. De zeekabels zijn oud, maar zijn in handen van een monopolist. Het leidt tot hoge internetkosten voor de inwoners, want alle dataverkeer gaat via die kabels. Het ministerie van EZ  is op zoek naar alternatieven om deze monopolie te doorbreken. De kosten zijn hoog en de ‘geografische nabijheid’ van de Verenigde Staten maakt het een complex dossier, zei de minister. Hij voorzag geen quick fix, maar hoopte voor de zomer de Kamer te kunnen informeren over de voortgang.

Digitale autonomie

Het maakt maar weer eens duidelijk hoe belangrijk digitale autonomie is, zeker in tijden van geopolitieke onrust. Vooral VVD-woordvoerder Martijn Buijsse gaf aan zich ernstig zorgen. De komst van Donald Trump als president van de VS en de aanstelling van techmiljardair Elon Musk was voor hem een tipping point: ‘Ze voeren een strategie waarbij ze bewust infiltreren op onze infrastructuur. Dat gaat ten koste van onze keuzevrijheid en uiteindelijk ten kosten van onze democratie’. Hij meende dat de huidige wetgeving vanuit Europa niet voldoende was om Big Tech te controleren. Beljaarts gaf dat de strategische autonomie zich op dit moment afspeelt op verschillende terreinen, denk ook aan duurzaamheid: ‘Uitgangspunt is dat we zoveel mogelijk binnen de EU doen.’ Hij wilde echter niet vooruit lopen op de situatie in de VS, die in zijn ogen een belangrijke bondgenoot is.

Cloud

In februari gaat de commissie Digitale Zaken uitgebreid met het cloudbeleid van de overheid aan de slag, in voorbereiding op een plenaire debat. Het Rijksbreed cloudbeleid wordt op dit moment geëvalueerd. Het rapport van de Auditdienst Rijk is inmiddels opgeleverd, het rapport van de Algemene Rekenkamer volgt medio januari 2025. ‘Een te grote afhankelijkheid van één leverancier is ongewenst’, zei staatssecretaris Szabó. Tegelijk waarschuwde hij voor te hoge verwachtingen van Europese aanbieders. Die kunnen volgens hem niet de schaal en breedte van de dienstverlening bieden die nodig is. ‘We hebben nog jaren nodig om een volwassen cloudindustrie te bouwen die voor de overheid geschikt is.’

Cloud wordt één van de zeven prioriteiten in de Nederlandse Digitaliseringstrategie (NDS). Voorlopig wordt een terughouden beleid gevoerd. De migratie van SSC/ICT naar MS365 is uitgesteld tot na het plenaire debat. Opmerkelijk is dat alle werkplekken bij de Belastingdienst komend jaar wel overgaan op Microsoft 365.

Eén overheid

Szabó voert in het kader van de NDS op dit moment overleg met het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) over de ontwikkeling van één digitaliseringstrategie met duidelijke standaarden. De ondertekening van de intentieverklaring om gezamenlijk standaarden te ontwikkelen toe te passen, noemde hij een mooie stap, want: ‘We doen veel goede dingen, maar er is meer focus nodig.’ Hij wil kijken naar financieringsmodellen om de nauwe samenwerking met mede-overheden te ondersteunen, waarbij hij het voorbeeld van Estland nog eens aanhaalde waarbij de beschikbare middelen via een lumpsum verdeeld worden over de verschillende overheidslagen.

Digitale ambassade

Kamerlid Koekoek hamerde bij de staatssecretaris op de uitvoering van haar motie om een digitale ambassade in te richten, waar een backup van Nederlandse data staat, waardoor kerndiensten van de overheid kunnen blijven functioneren in geval van nood. In Estland hebben ze een dergelijke data-ambassade in Luxemburg ingericht. Onduidelijk is of Buitenlandse Zaken of Binnenlandse Zaken deze motie gaat uitvoeren en wijzen ondertussen naar elkaar…

Financiële paragraaf

‘Ambitiedocumenten genoeg’, constateerde Barabara Kathmann (GroenLinks/PvdA) aan het einde van het debat in de commissie Digitale Zaken, ‘Er staat 800 miljoen op de begroting voor digitale transformatie, maar waar wordt nou echt in geïnvesteerd de komende tijd?’ Ze zou graag een investeringsagenda zien van de bewindspersonen. Ook Marieke Koekoek (Volt) bleef kritisch: ‘Blijven we niet te lang stilstaan?’

Maar de Kamer moet nog even geduld hebben. Szabó komt in de eerste helft van 2025 met de Nederlandse Digitaliseringsstrategie en zegde toe een financiële paragraaf op te leveren in de tweede helft van 2025. De eerste activiteiten zouden dan in 2026 uitgevoerd kunnen worden. Minister Beljaarts komt in het eerste kwartaal met nadere informatie over de plannen en financiering met betrekking tot de AI-fabriek.

Lees ook:

• ‘Overheid heeft langetermijnstrategie nodig voor digitale autonomie’ – iBestuur
• Digitale veiligheid in tijden van cyberaanvallen – iBestuur
• Zorgen over de ontwikkeling van de digitale infrastructuur – iBestuur
• Open cloudstandaarden zijn een must – iBestuur