Verantwoord, efficiënt en slim AI inzetten

De inzet van generatieve AI binnen de Nederlandse overheid staat niet langer in de kinderschoenen. Waar ambtenaren tot voor kort voorzichtig moesten omspringen met AI-tools, komt er nu steeds meer ruimte om deze technologie actief in te zetten bij beleidsvorming, communicatie en data-analyse. De belofte is helder: efficiënter werken, betere besluitvorming en meer tijd voor wat echt telt. Maar deze digitale revolutie vraagt ook om zorgvuldigheid. Hoe kunnen beleidsambtenaren AI verantwoord én efficiënt inzetten?

Steeds meer overheidsorganisaties experimenteren met generatieve AI, zoals ChatGPT, Copilot of open-source alternatieven. Deze tools kunnen conceptteksten opstellen, grote hoeveelheden beleidsdata analyseren en zelfs helpen bij het vertalen van ingewikkelde beleidsnota’s naar begrijpelijke taal voor burgers.

Wat begon als incidenteel gebruik, groeit langzaam uit tot structurele inzet. Tegelijk waarschuwen experts dat het inzetten van deze technologie niet zonder risico’s is. Denk aan bias in de output, gebrek aan transparantie over hoe een model tot een antwoord komt en het risico op vertrouwelijke datalekken. Daarom ontwikkelt de overheid momenteel richtlijnen, zoals de Handreiking Generatieve AI voor Ambtenaren en de Europese AI-verordening, om het gebruik van AI in goede banen te leiden.

Sneller én scherper werken

Generatieve AI biedt tastbare voordelen. Stel: je moet een beleidsnotitie schrijven over stikstofmaatregelen. Een AI-model kan op basis van eerdere documenten snel een eerste opzet maken, inclusief samenvattingen van rapporten en relevante wetgeving. Als beleidsambtenaar kun je je dan focussen op de inhoudelijke controle, afstemming met stakeholders en politieke gevoeligheden.
Ook in communicatie biedt AI kansen. Automatisch gegenereerde samenvattingen, vertalingen of burgergerichte Q&A’s kunnen het werk verlichten. Daarnaast kan AI bij data-analyse helpen trends te signaleren in grote datasets, zoals enquêtes of participatieverslagen. Hierdoor kun je als ambtenaar sneller onderbouwde conclusies trekken en beter inspelen op maatschappelijke signalen.

Werkdruk verlichten

Een ander argument om AI-tools in te zetten is het groeiend personeelstekort en de dalende productiviteit binnen de overheid. Volgens een recent rapport van Boston Consulting Group (BCG) kan de inzet van generatieve AI de efficiëntie met 15 tot 20 procent verhogen en miljoenen euro’s besparen. Door taken zoals documentanalyse, het opstellen van verslagen en het controleren van aanvragen te automatiseren, kan de werkdruk flink verlicht worden. BCG waarschuwt dat Nederland het risico loopt achter te raken op andere Europese landen die al investeren in GenAI voor bijvoorbeeld gezondheidszorg en belastinginning.

De ethische lat ligt hoog

Met meer ruimte voor gebruik komt ook meer verantwoordelijkheid. In de publieke sector gelden andere normen dan in het bedrijfsleven. Ambtenaren opereren vanuit het publieke belang, en daar hoort transparantie, uitlegbaarheid en zorgvuldigheid bij.

• Wees transparant over AI-gebruik: Als AI je helpt bij het opstellen van beleidsteksten of analyses, meld dat dan in de documentatie. Transparantie bevordert vertrouwen en maakt de herkomst van beslissingen inzichtelijk.
• Houd mensen in de beslisloop: AI mag ondersteunen, maar nooit autonoom besluiten nemen over beleid dat mensen raakt. De menselijke maat blijft leidend. Zie AI als een meedenkende assistent, niet als eindverantwoordelijke.
• Voorkom dat bias beleid binnensluipt: AI-modellen zijn getraind op data die mogelijk bevooroordeeld is. Controleer de output kritisch, vooral als het gaat om kwetsbare groepen of beleidsmaatregelen met grote impact.
• Bescherm vertrouwelijke informatie: Gebruik AI-tools alleen binnen beveiligde, goedgekeurde systemen. Vermijd het invoeren van gevoelige data in commerciële tools zonder dataverwerkingsovereenkomst. De Rijksoverheid werkt daarom aan eigen veilige AI-omgevingen.

Dit artikel is geschreven met een beetje hulp van AI

Lees ook:

• ‘Overheid zou tot 20 procent kunnen besparen dankzij GenAI’ – iBestuur
• Met Erdinç Saçan in sneltreinvaart langs AI-tools – iBestuur