Ondersteuningsteam arbeidsmigranten: praktische hulp aan gemeenten

Arbeidsmigranten zijn mensen uit EU-lidstaten die tijdelijk in Nederland werken. Vaak komen zij hiernaartoe via een uitzendorganisatie of andere werkgever. Naar schatting zijn in Nederland circa 700.000 arbeidsmigranten werkzaam, afhankelijk van de definitie die wordt gehanteerd voor de term arbeidsmigrant. Sinds een jaar heeft de VNG een ondersteuningsteam arbeidsmigranten; het team zet hier ook digitale tools voor in.

Inschrijven in de basisregistratie personen is voor arbeidsmigranten niet verplicht en niet vanzelfsprekend. Dat maakt het voor gemeenten ingewikkeld om de woon- en leefomstandigheden van deze mensen te verbeteren, omdat niet duidelijk is om hoeveel mensen het gaat en waar zij precies wonen. Alhoewel veel werkgevers goed voor hun medewerkers zorgen, doet niet iedereen dat. Zo is de beeldvorming ontstaan van overvolle vakantiebungalows, overlast in woonwijken en matrassen op de grond van een schijnbaar onbewoonde loods. Dergelijke schrijnende omstandigheden dragen bij aan mentale en fysieke gezondheids­problemen. Boven op de werkdruk die bij gewetenloze werkgevers hoger ligt dan in Nederland gebruikelijk is.

Flexibele woonconcepten

Thomas Zwiers is projectleider van het ondersteuningsteam arbeidsmigranten van de VNG, dat sinds vorig jaar klaar staat om gemeenten te helpen inzicht te krijgen in de huisvestingsopgave van arbeidsmigranten, maar ook in gerelateerde onderwerpen zoals registratie, informatievoorziening, zorg en welzijn, toezicht en handhaving en regionale samenwerking. Zwiers ziet in de praktijk dat huisvesting steeds vaker goed wordt geregeld. Sommige gemeenten zoeken naar manieren om de huisvesting van verschillende typen woningzoekenden met elkaar te combineren Zwiers zegt: “Een voorbeeld hiervan is gemeenten die erover nadenken om statushouders, arbeidsmigranten, starters en mensen met sociale problemen samen te brengen in flexibele woonconcepten. Hierdoor zie je allerlei verschillende soorten van huisvesting ontstaan.”

Grote huisvestingsvormen

Tegelijkertijd kan het huisvesten van arbeidsmigranten moeilijk zijn, net als bij andere aandachtsgroepen soms het geval is. “Over het algemeen is het beeld negatief, vooral bij grootschalige huisvesting. In het voortraject worden arbeidsmigranten vaak geassocieerd met overlast in woonwijken. Bijvoorbeeld, doordat te veel mensen in een woning verblijven, houden zij het binnenshuis niet meer uit en gaan zij zich buiten ophouden. Toch zien we dat grotere vormen van huisvesting, mits goed georganiseerd door betrouwbare aanbieders met voldoende faciliteiten en permanent beheer, vaak geen grote problemen veroorzaken,” vertelt Zwiers.

Breder beleid

De opgave gaat verder dan alleen het voorzien in woningen. “Wanneer je je als gemeente wil inzetten voor een verbeterde huisvesting voor arbeidsmigranten, moet je ook nadenken over beleid omtrent de registratie van deze werknemers, hoe zij kunnen integreren, welke voorzieningen er zijn op het gebied van zorg en welzijn en hoe je handhaving regelt. Ook daar besteden we binnen ons ondersteuningsprogramma aandacht aan.”

Effectrapportage

De werkgroep Huisvesting Arbeidsmigranten werkt aan een model waarmee gemeenten een brede afweging kunnen maken over de keuzes met betrekking tot de huisvesting van arbeidsmigranten. “Dit model kan helpen bij het opstellen van een businesscase. Ook ontwikkelen we een effectrapportage bij nieuwe bedrijvigheid. Dit is een digitale tool die gemeenten inzicht geeft in de mogelijke behoefte aan huisvesting voor arbeidsmigranten bij de komst van nieuwe bedrijven of bij uitbreiding van bestaande bedrijven.” Gemeenten kunnen in een gesprek met bedrijven die nieuw willen vestigen of uitbreiden, een online vragenlijst invullen om zo de behoefte aan extra huisvesting in beeld te brengen.

Daarnaast ontwikkelde de VNG een barrièremodel voor de bescherming van kwetsbare arbeidsmigranten. Dit document bevat handvatten voor hoe gemeenten barrières kunnen opwerpen tegen benadeling en uitbuiting door malafide partijen, zodat arbeidsmigranten beter beschermd zijn. Een belangrijk hulpmiddel is betrouwbare informatievoorziening, liefst in de eigen taal. Kennis maakt minder kwetsbaar.

Zorg en welzijn

Huisvesting en naleving zijn voor de hand liggende aandachtsgebieden rondom arbeidsmigranten. Een verschuiving is echter gaande om de blik meer te richten op zorg en welzijn. Dit sluit ook aan op de aanbeveling van het Aanjaagteam arbeidsmigranten (onder leiding van Emile Roemer) dat arbeidsmigranten moeten kunnen rekenen op goede gezondheidszorg tijdens hun verblijf in Nederland. Deze zorg mag geen manier zijn waarop arbeidsmigranten afhankelijk worden van hun werkgever. Voor het domein zorg en welzijn zijn er sinds kort een digitale wegwijzer, handreiking en checklist. Ze zijn tot stand gekomen in een samenwerking met het expertisecentrum, Pharos, gemeenten Den Haag, Moerdijk en Aalsmeer, Stichting Barka, Leger des Heils en de GGD. Het ondersteuningsteam hoopt hiermee praktische tips te delen met gemeenten en geeft veel verwijzingen naar achtergrondinformatie.

Ellende voorkomen

Uiteindelijk gaat het erom dat de positie van arbeidsmigranten wordt verbeterd, benadrukt Zwiers. “Dat is dan ook de intrinsieke motivatie om dit werk te doen. Want naast goede voorbeelden, heb ik de afgelopen jaren ook veel ellende gezien. Sommige gebeurtenissen maakten veel indruk, zoals de bouwvallige schuurtjes in een grote stad waar arbeidsmigranten bleken te wonen. Of mensen die geen medische hulp krijgen, met alle tragische gevolgen van dien. Dat soort verhalen vergeet je niet meer en moeten we met elkaar zien te voorkomen.”

Volgens Zwiers zijn gemeenten blij met de hulp van het ondersteuningsteam. “Dat is positief, want er is de laatste jaren veel aandacht besteed aan arbeidsmigranten. En omdat het aantal blijft groeien, verwacht ik dat dit nog wel even zo zal blijven. We zien ook dat die groei aan arbeidsmigranten vragen oproept bij gemeenten. Zij willen het gewoon goed aanpakken, en wij blijven hen daarbij helpen.”