Waarom niet samen naar een Public Ground?

Lourens Visser en Nathan Ducastel | Beeld: De Beeldredaktie, Jiri Büller en Lex Draijer

Voor de duidelijkheid: de inhoud van de I-strategie is niet afgestemd met de markt en andere overheden, ook niet met gemeenten. “Het vertrekpunt voor de I-strategie was de informatievoorziening van het Rijk met daarboven de maatschappelijke opgaven”, geeft CIO-Rijk Lourens Visser als uitleg. “Dit was een exercitie die door de CIO’s bij het Rijk moest worden gemaakt.” De kiem van de I-strategie lag in Vissers ‘100-dagen presentatie’, toen hij net drie maanden in dienst was. Het cocreatieproces in het rijksbrede CIO-beraad leverde negen thema’s op. Maar toen sloeg eind vorig jaar het rapport van de Parlementaire Ondervragingscommissie Kindertoeslag (POK) in. “De POK legde bloot hoe enorm mis het heeft kunnen gaan in de omgang met burgers. De informatiehuishouding en de informatievoorziening haperden, ook naar het parlement. Informatie moet betrouwbaar en transparant zijn”, verklaart Visser het apart vastgestelde thema om de rijksinformatiehuishouding te vernieuwen.

Nathan Ducastel: “Een aantal thema’s in de I-strategie willen we interbestuurlijk oppakken, omdat we er net zo inzitten.”

Bij de VNG maakt Nathan Ducastel er geen punt van dat de gemeenten zijn ‘vergeten’ in het proces naar het nieuwe I-beleid. “Al had het wel kunnen helpen”, zegt de beleidsdirecteur Informatiesamenleving en directeur VNG Realisatie. “Een aantal thema’s in de I-strategie willen we interbestuurlijk oppakken, omdat we er net zo inzitten. Met Common Ground werken ook gemeenten aan het vernieuwen van de informatievoorziening en een betere dienstverlening. Verder is het nodig de impact van het toenemende digitale verkeer in de samenleving te duiden en daar grip op krijgen, zoals het omgaan met nepinformatie. Dat kom je minder tegen in de I-strategie, wel in de NL DIGIbeter-agenda van BZK. Het is ook niet meteen de rol van de CIO’s bij het Rijk om daar een visie op te ontwikkelen.”

Ook data en algoritmes, eveneens een van de thema’s in de I-strategie, zijn actueel voor gemeenten. In juni is de Interbestuurlijke Datastrategie naar de Tweede Kamer gegaan. “In de toekomst zal het werken met data ongelooflijk belangrijk zijn. We moeten dat wel netjes doen, dus de privacy moet gewaarborgd zijn”, zegt Ducastel. “Dus moeten we de kaders zetten over wat er wel en niet mag en hoe we met alle aspecten van data omgaan. Aan de andere kant zie ik duidelijk een angst voor data ontstaan. Dat is onterecht, maar we moeten daar wel een antwoord op hebben. Ook met algoritmes moeten we verantwoord omgaan.” Ducastel noemt de registers die een aantal gemeenten, zoals Amsterdam, heeft opgezet met daarin alle algoritmes die zij voor hun dienstverlening gebruiken. “Hierin staat duidelijk uitgelegd dat bij de ontwikkeling ervan is gelet op het voorkomen van discriminatie. Dat zijn mooie voorbeelden van lokale inspiratie die je op rijksniveau op kunt pakken en doorvertalen.”

Rol NCSC

Wat Ducastel in de I-strategie aanspreekt, is de verbreding naar de beleidsdomeinen. “ICT is niet langer puur een bedrijfsvoeringsonderwerp, al moet je het op dat vlak ook allemaal goed regelen. Maar er is nu een beweging ingezet om met de ‘I’ de aansluiting naar beleid en uitvoering te maken. Bij de VNG werken we zo al een jaar of drie met de driehoek van beleid, realisatie en informatie om gemeenten te ondersteunen. Dat was wennen maar het werkt nu goed. Er liggen tal van opgaven, zoals de energietransitie, stikstof en hybride werken. Niet alleen de mensen met kwaliteit op het gebied van beleid en uitvoering moet je bij elkaar zetten, ook de juristen, de financiële experts en de ICT’ers moeten aanhaken om samen op al die opgaven oplossingsrichtingen te formuleren.”

Moet de kernvraag niet zijn of Rijk en gemeenten niet in toenemende mate hun infrastructuur moeten delen?

Visser haalt concrete onderwerpen aan waar hij met gemeenten kansen ziet. “In het versterken van de digitale weerbaarheid kunnen we prima samen optrekken. Ik ben daar een groot voorstander van. Op alle fronten nemen de cyberveiligheidsrisico’s toe.” Als optie noemt hij een grotere rol voor het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) richting decentrale overheden. Ook strakkere afspraken over standaarden juicht Visser toe. “Een van mijn zorgpunten is dat veel overheidswebsites niet aan de toegankelijkheids- en veiligheidseisen voldoen. We zijn er al hard mee bezig om het landschap op te schonen, maar dit probleem geldt ook voor gemeenten. Natuurlijk is het halen en brengen, maar je zou kunnen kijken of bijvoorbeeld de Rijksrichtlijnen voor informatie­beveiliging interessant zijn voor gemeenten.”

Samenwerking tussen Rijk en gemeenten is beslist ook van belang bij het behandelen van Wob-verzoeken, vervolgt Visser. “We hebben hier dezelfde issues. Het aantal Wob-verzoeken en de reikwijdte ervan neemt toe, nu ook informele notities, e-mails, sms’jes en WhatsAppjes eronder vallen. Ook de hoeveelheid informatie neemt toe. Gemeenten lopen daar eveneens tegenaan. We zouden projecten op kunnen zetten om van te leren of samen een tool kunnen ontwikkelen om data slim te doorzoeken. Daar hebben alle overheden baat bij.”

Operationeel samen

Ducastel kan op dit alles alleen maar volmondig ja zeggen. “Cybersecurity is hét thema voor de komende jaren. De vraag is niet meer of je gehackt wordt, maar hoe je ermee omgaat als je gehackt wordt. ICT-beveiliging is niet alleen een bedrijfsvoerings-issue. Bestuurders moeten het belang ervan inzien.” Voor dit laatste is op de VNG-ledenvergadering in februari de Resolutie Digitale Veiligheid aangenomen. Het is overigens niet zo dat VNG en NCSC niets samen doen. Vanaf de oprichting van de Informatiebeveiligingsdienst (IBD) in 2013 is er een nauwe relatie. De status van Computer Emergency Response Team (CERT) voor gemeenten heeft tot een intensieve informatie-uitwisseling tussen IBD en NCSC bij incidenten geleid, vorig jaar bekrachtigd in een ministeriële regeling. “We werken dus al operationeel samen.” Voor de toegankelijkheid van websites is het voor Ducastel denkbaar dat de VNG gemeenten in de toekomst software biedt die het makkelijker maakt om de toegankelijkheid van websites meer uniform vorm te geven. “We hebben echter nog geen onderzoek gedaan naar wat de markt daarin te bieden heeft en weten ook niet waar de behoeften bij gemeenten liggen.”
Ducastel heeft nog geen signalen dat het aantal Wob-verzoeken voor alle gemeenten een issue is. “Wat nog niet wil zeggen dat dit niet gaat gebeuren. Waar we bestuurders in een richtlijn vorig jaar wel op hebben gewezen is dat de appjes en andere communicatieberichten ‘wob-able’ zijn en dat zij zich daarop voor moeten bereiden. Het terug kunnen vinden van data is voor gemeenten niet anders dan voor het Rijk. Daarom zou het een goed idee zijn om samen een tool te ontwikkelen dan wel gezamenlijk uit te vragen.”

Lourens Visser: “Ik krijg wel eens verzoeken van gemeenten die aan zouden willen sluiten op voorzieningen van het Rijk. Maar dat kan dan niet, omdat we autonome bestuurslagen zijn.”

ICT-kabels doortrekken

Moet de kernvraag dan niet zijn of Rijk en gemeenten niet in toenemende mate hun infrastructuur moeten delen? Een rijksbrede digitale ICT-infra met duurzame en toegankelijke generieke voorzieningen – een thema in de I-strategie – is ook voor gemeenten interessant. Visser bevestigt: “Ik krijg wel eens verzoeken van gemeenten die aan zouden willen sluiten op voorzieningen van het Rijk. Maar dat kan dan niet, omdat we autonome bestuurslagen zijn. Daarom beschikt het Rijk over eigen netwerken en datacenters. Alleen al vanuit de bedrijfsvoeringskant zou je het makkelijker moeten maken infrastructuur te delen, zodat ook gemeenten daar gebruik van kunnen maken. Nu zijn ze gedwongen de markt op te zoeken of zelf iets te gaan doen. Helaas zijn er wettelijke obstakels. Waarom is het zo moeilijk om gewoon wat ICT-kabels door de muren van het Huis van Thorbecke te trekken?”
Ducastel deelt Vissers analyse. “Hier liggen kansen. Deels werken we al aan die generieke digitale infrastructuur, maar dat zou veel breder kunnen, bijvoorbeeld door het delen van datacenters en cloudtoepassingen. Gezamenlijk kun je veel gerichter en kwalitatiever inkopen. Waarom zouden wij concurreren op infrastructuur? Natuurlijk moet er iets te kiezen zijn en moet een vorm van marktwerking overblijven, maar hier valt veel winst te halen. Inderdaad is het lastig om organisatorische constructies tussen bestuurslagen in te bouwen die alle toetsen van wetgeving kunnen doorstaan. Gezien de maatschappelijke vraagstukken die er zijn, is het onvoorstelbaar dat dergelijke belemmeringen nog bestaan.”

“Als wij een duidelijke visie neerleggen, zal de markt daar haar investeringen op afstemmen.”

Common Ground

Zelf zitten gemeenten niet stil. In het drie jaar terug gestarte project Common Ground werkt een community van gemeenten in een twintigtal projecten aan een nieuwe gemeentelijke informatievoorziening en de benodigde software en standaarden hiervoor. “Als gemeenten hebben we Common Ground omarmd, maar het is nog relatief kleinschalig”, zegt Ducastel. “We zijn met de Manifestgroep, het samenwerkingsverband van uitvoeringsorganisaties, in gesprek gegaan om het concept op te schalen naar een Public Ground. Wat blijkt is dat we elkaar op principes, uitgangspunten en doelen makkelijk kunnen vinden, en ook wel in de gewenste techniek en architectuur. In 2022 willen we dat verder uitwerken. De samenwerking met de markt zetten we voort in het Groeipact Common Ground. Als wij een duidelijke visie neerleggen, zal de markt daar haar investeringen op afstemmen en zo komen we dichter bij het informatielandschap dat we willen bereiken. Mijn droom zou zijn dat ICT-landschap samen met de CIO-Rijk te verbreden naar inhoudelijke domeinen. Een gemeentelijk domein waar sterk over architectuur en cloud en het delen van data wordt nagedacht is het zorgdomein. Als we dat dichter bij elkaar kunnen brengen, wordt de slagkracht vele malen groter. Helemaal in het zorgdomein, waar veel geld in omgaat en hele grote systemen draaien.”