Algoritmes en data zijn voor het UWV onvermijdelijk voor een efficiëntere en betere dienstverlening. De Commissie Data Ethiek zorgt ervoor dat het UWV bij innovaties scherp blijft op ethische waarden. Want: ‘Huidige wetgeving laat nog ruimte voor discussie over.’ Een voorbeeld voor andere organisaties lijkt daarmee gezet.
Het kompas waarmee het UWV nieuwe data-projecten toetst is niet in beton gegoten. | Beeld: Shutterstock
Data krijgt een steeds grotere betekenis bij het efficiënter maken van deze processen, legt programmadirecteur Gegevensdiensten Maaike Verharen uit. “Als we onze doelstellingen willen halen, functioneren we eigenlijk niet meer zonder data. Maar we willen er op een verantwoordelijke manier mee omgaan. De nieuw opgerichte Commissie Data Ethiek is één van de ingrediënten om dat goed te doen.”
De Commissie Data Ethiek staat niet op zichzelf. Er zijn meerdere projecten bij het UWV gaande om meer datagedreven te gaan werken. “Maar met de commissie hopen we dat er binnen het UWV meer dialoog gevoerd wordt over de datatoepassingen en algoritmes die we gebruiken, met degenen die deze ontwikkelen, zowel binnen als buiten de organisatie.”
Externe hoogleraren
De commissie wordt gevormd door leden met verschillende expertises, uit meerdere disciplines. “Ze komen dus voor een deel ook buiten onze organisatie, waardoor we verzekerd zijn van een onafhankelijke blik zonder kleuring. Er zijn onder meer twee hoogleraren aangetrokken; hoogleraar Ethiek & Technologie Jeroen van den Hoven van TU Delft en hoogleraar Business Analytics aan de VU Amsterdam Sandjai Bhulai.
“De leden hebben gezamenlijk kennis in huis over onder meer integriteit, juridische expertise, business analytics en data science. Ook worden de data-eigenaren die zelf een dataproject aandragen betrokken bij de commissie. Zij kunnen dan toelichten wat het belang is van een nieuwe data-toepassing of algoritme.”
Ethisch kompas
Het idee voor de nieuwe commissie ontstond bij UWV van binnenuit. “We willen de komende jaren goede afwegingen maken over data & ethiek in onze organisatie, daarom stelden we eerder al een eigen visie vast over data & ethiek. Deze visie begon met een ‘kompas’ waarin de randvoorwaarden staan beschreven waarmee we dit willen bereiken.” Het oprichten van een commissie geldt als een startpunt. “Uiteindelijk moet de hele organisatie meer bewust worden van de opgestelde waarden rondom de inzet van data-toepassingen. De commissie gaat daaraan bijdragen.”
“We willen dat werknemers kansen zien voor data-toepassingen, maar ook ‘pijn in hun buik leren voelen’ bij zowel nieuwe als bestaande toepassingen.”
Dat zal onder meer gebeuren met ethische impact assessments. Het houdt in dat een nieuw idee voor een datatoepassing wordt getoetst op de ethische waarden van UWV. “We willen vervolgens ook dat de hele organisatie ervan leert, daarom is ook een Data Academy opgericht, speciaal voor medewerkers die met data werken., waar onder meer lessen van de adviezen uit de commissie worden behandeld. We willen dat werknemers kansen zien voor data-toepassingen, maar ook ‘pijn in hun buik leren voelen’ bij zowel nieuwe als bestaande toepassingen. Dat ze alert zijn op het melden van opvallende uitkomsten tijdens het werken met data. Door de lessen uit de commissie breder te delen, willen we de hele organisatie slimmer maken.”
Voorbereiding
De commissie oprichten ging niet over één nacht ijs. “Het vaststellen van de samenstelling, het mandaat en de zaken die bij de commissie voorgelegd worden heeft maanden gekost. De commissie werkt nu aan een eerste casus. Er zijn nog geen nieuwe projecten tegengehouden of aangepast op verzoek van de commissie.
“Wat we zien is dat er in de huidige wetgeving nog veel ruimte wordt opengelaten. Neem bijvoorbeeld transparantie. Het UWV wil transparant zijn over de genomen besluiten, maar hoé transparant moet je dan zijn? Dat geldt ook voor risico’s. Is het aanvaardbaar om een regio met bijvoorbeeld postcodes aan inkomens te koppelen?”
Lessen van de commissie
“We zijn pas twee maanden onderweg, dus we kunnen nog niet veel melden over resultaten van de commissie. Maar een ‘les’ die het UWV tijdens de eerste casus al geleerd heeft, is dat bij nieuwe projecten doelstellingen van nieuwe dataprojecten zeer helder geformuleerd dienen te worden.”
“Je moet als organisatie meebewegen met de maatschappij en met de wet. Waar nodig moet je scherper worden of juist ruimer.”
Organisaties die ook willen beginnen meteen commissie Data Ethiek, doen er goed aan om eerst met een ‘ethisch kompas’ te beginnen, zo beveelt Verharen aan. “Ook moet je nadenken of je je commissie alleen intern of ook extern wil organiseren. Bij de tweede optie is de vraag: waar haal je de benodigde expertise vandaan? Ook kan er overlap met andere commissies ontstaan, zoals een commissie die wel over ethiek, maar niet per se over technologie gaat.”
Het kompas waarmee het UWV nieuwe data-projecten toetst is bovendien niet in beton gegoten. “Waar nodig wordt dit opnieuw bijgesteld. Een ontwikkeling zoals toeslagenaffaire heeft daarop invloed. Je moet als organisatie meebewegen met de maatschappij en met de wet. Waar nodig moet je scherper worden of juist ruimer.”
Europa
De komende jaren volgt de Commissie Data Ethiek de verrichtingen in Brussel nou. Er wordt gewerkt aan Europese wetgeving voor de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie: de AI Act. “Daar kijken we zeker naar en we passen er ons kompas op aan. We zoeken we naar goede voorbeelden, zoals gemeente Amsterdam die actief algoritmes openbaar maakt in een register. Deze transparantie zien wij als voorbeeld, het is ook onze ambitie om zo’n register te ontwikkelen.”
Interesse
Het UWV krijgt zelf inmiddels ook veel interesse van andere organisaties, die bijvoorbeeld het kompas willen overnemen. “Dat kan, maar hierbij geldt wel dat bij ons kompas onze eigen normen en waarden gelden, die voornamelijk passen bij ons. Iedere organisatie zou in mijn ogen een eigen ontdekkingsreis op dit gebied moeten maken.” Wat Verharen betreft moeten organisaties in ieder geval niet wachten op Brussel, voordat er over data & ethiek wordt nagedacht. “Zorg dat je zelf goed weet wat je precies wil met data & ethiek, ook met het oog op de toekomst.”
Dit artikel werd gepubliceerd op AG Connect.
De komende jaren volgt de Commissie Data Ethiek de verrichtingen in Brussel NOU.=> ik schat in dat hier ‘nauw’ wordt bedoeld, wellicht toch even doorgeven… Heb geen tijd om te kijken op welk adres ik AG Connect hierover zelf rechtstreeks kan mailen.