Weekers’ World

Woensdag 15 mei zat ik in de Kamer op de tribune en zag hoe Stas Weekers overleefde. Ik hoopte op een andere uitkomst. Als de eerste bewindspersoon eenmaal is gevallen over de disfunctionerende gegevenshuishouding van de overheid dan komt er misschien aandacht voor de verbetering ervan. Dat zoiets gaat gebeuren is een kwestie van tijd.

Ondertussen had ik geluk met de timing van de voorgaande blogpost. Binnen een paar uur pikte activistisch Kamerlid Omtzigt ‘m op en weer een tijdje later volgde GeenStijl. Zeer tot mijn genoegen ging de NVVB meteen in de verdediging: “de adreskwaliteit in de GBA is 98 procent!” BAM! Dat weerhield coalitiewoordvoerster Neppérus niet om de vinger naar de GBA te wijzen in het Weekers debat. In de nasleep daarvan werd de actie ‘Jij-bak’ gestart: Omtzigt zou in het verleden de uitdeelkampioen zijn geweest terwijl Weekers waarschuwde voor fraude.

Ondertussen wordt mij steeds duidelijker hoe weinig Kamerleden en journalisten afweten van de opzet van de publieke gegevenshuishouding en hoezeer de praktijk afwijkt van het slimme stelsel dat destijds is ontworpen. Personen zitten bij de gemeenten, bedrijven bij de KvK’s, dienstverbanden en arbeids(gerelateerde)inkomens bij het UWV, jaarinkomens bij de Belastingdienst, enzovoorts. De makke is dat de uitvoering is overgelaten aan de instituties. Soms werkt dat: onroerend goed wordt netjes geregistreerd door het Kadaster en de motorvoertuigen idem door de RDW. Maar als het om gegevenssoorten gaat die werkelijk breed worden gebruikt dan loopt het stelsel dood op het touwtrekspel van instanties waarop individuele bewindspersonen geen greep hebben. Stas Teeven is bijna uitgegleden over zijn eigen ICT-bananenschil maar Stas Weekers is verzand in een berg datadrek waarop hij maar beperkt greep heeft.

Neem de NVVB: “98 procent van de adressen klopt”. Behalve onbewijsbaar en aanvechtbaar is dit ook ernstig beside the point. Nederland kent anno 2013 ca. 2 miljoen legaal aanwezige medemensen die niet in de GBA zitten maar wel een negencijferig persoonsnummer bezitten dat sprekend lijkt op een Burger Servicenummer. Deze ‘Niet Ingezetenen’ zitten, o ironie, in Weekers’ eigen persoonsregistratie bij de Belastingdienst, uiteraard zodanig gepresenteerd aan de toeslagambtenaren dat deze niet kunnen zien of iemand een GBA-burger of een NietIngezetene-burger is. Waarom niet in de GBA? Tja, de overheid wilde een apart register met buitenlui en een apart register betekent natuurlijk een aparte ICT-oplossing. Dat was tien jaar geleden en dat RNI-systeem is er nog steeds niet. Nou ja, het is in 2012 aanbesteed en gebouwd door ATOS, maar het ligt op de plank omdat de wetgever nog niet bij is. Het RNI-systeem gaat al in 2016 worden vervangen door de alomvattende BasisRegistratie Personen (BRP) die al een decennium is vertraagd maar waarvan de oplevering nu geheel op schema ligt – quod non. Daar heeft de Belastingdienst natuurlijk niet op gewacht. Je zal maar Frans Weekers heten en op basis hiervan je werk moeten doen.

Niet dat Weekers’ eigen Belastingdienst een haar beter is dan de onderdanen van minister Plasterk. Zo beschikken de gemeenten niet over de gegevens van de RNI-populatie want de Belastingdienst (divisie Blauw, niet Rood) is een incassobedrijf en die houden niet van het delen van informatie. De gemeenten en de NVVB wachten ondertussen af, want de BRP komt eraan je kunt niet worden afgerekend op wat je niet weet. De noemer van de NVVB-breuk die uitkomt op 98 procent is dus nog onbetrouwbaarder dan de teller. Je zal maar Ronald Plasterk heten en op basis hiervan je werk moeten doen.

Ondertussen is het in 2007 – weet u het nog? – ook al verschrikkelijk misgegaan met het toekennen van toeslagen. Toen lag de oorzaak voor een groot deel bij het UWV. Dat had zichzelf en de omgeving misleid door te beweren dat er een werkend Polisadministratie-systeem was met maandelijks alle arbeidsgerelateerde inkomens van iedereen met een negencijferig nummertje (al dan niet bekend in de GBA). Het UWV krijgt van al die 14 miljoen mensen ook de adresgegevens uit de administraties van de werkgever binnen – elke maand opnieuw. In 2011 haalde RTL boven water dat die adresgegevens massaal afwijken van de GBA. Wat doet UWV met die afwijkingen? Terugmelden aan de Gemeenten? Nee hoor. UWV komt daar onderuit door te stellen dat gegevens pas verdacht zijn wanneer een UWV-ambtenaar er iets mee doet – een ambtelijke variant op Schrödingers Kat. UWV meldt dus ongeveer niks terug aan de gemeenten. Je zal ondertussen maar Lodewijk Asscher heten en op zo’n tijdbom zitten.

Ondertussen gaan die adresgegevens van UWV wel met een hoge frequentie naar – raden maar – de Belastingdienst! Ja, voor de toeslagen. En wat doet de Belastingdienst met deze gouden informatie? Raad nog eens? Ik heb het nog even nagetrokken bij UWV. Daar zijn mensen pislink dat de Belastingdienst geen gebruik maakt van de gegevens die UWV ze levert. Precies zo was in 2011 de gemeente Amsterdam woedend dat UWV ze geen adresgegevens gaf. Want laat dit ook duidelijk zijn: er zijn lichtpuntjes in Ambtelijk Nederland. Je zal maar Bruno Bruins of Eberhard van der Laan heten en zulke mensen in je organisatie hebben.

En zo hebben we een kort rondje Nederland anno 2013 gemaakt. Wat we zien is een deugdelijk ontworpen publieke gegevenshuishouding die bij gebrek aan supraministeriële regie gecorrumpeerd wordt door publieke organen die hun eigen spel spelen, gehinderd door de Kamer noch door de publieke opinie. Zonder regie op kabinetsniveau op de gegevenshuishouding zal het de komende jaren nog veel erger worden, al was het maar omdat de overheid gedragsdata (Big Data) heeft ontdekt. En Rijks-CIO Hillenaar dan? Die gaat daar dus niet over. De Rijks-CIO is een soort CTO, maar wie legt dat uit. Je zal maar Mark Rutte heten en deze dobberende vloot moeten leiden.

Het trieste bij dit alles is dat de oppassende burger de prijs gaat betalen. De Stas en diverse partijen kondigen al aan dat de goeden onder de kwaden moeten leiden en dan gaat het dus niet over ambtenaren maar over burgers. Denk niet dat er iemand op het simpele idee komt om alleen toeslagen te geven aan personen van wie ook ergens een relatie met een werkgever of een uitkeringsinstantie te vinden is. Exit massale fraude. Denk evenmin dat er snel gebruik gaat worden gemaakt van de actuele adres- en inkomens- uit de Polisadministratie die de Belastingdienst al bezit. Exit doorlopende fraude. En denk niet dat de journalistiek door de ‘Sloop Omtzigt’ actie heen prikt. (Ah dáár vergis ik me! Mooi, dan hoef ik Omtzigt niet te verdedigen.)

Laat ik eindigen met de kleine man, meer specifiek met Nemo, de anonieme toeslagenbeambte uit mijn vorige blogpost. Nemo zit nog steeds op toeslagenkantoor in Den Haag (was Rijswijk) – met 600 collega’s waarvan 590 uitzendkrachten. Als Stas Weekers warme woorden spreekt over zijn ambtenaren dan gaat dat volgens Nemo over Kantoor Utrecht waar de vaste krachten zitten, want in kantoor Den Haag komt de Stas niet. De uitzendkrachten lekken geen intranetberichten. Ze passen wel op want elke verkeerde beweging leidt tot direct ontslag en de lat voor ontslag ligt heel laag. Je hoeft slechts privé een rekening te laten liggen om je baan kwijt te raken. Zodra er loonbeslag wordt gelegd kan de inhuurkracht vertrekken want chantabel. En dat hele proces verloopt nagenoeg volledig geautomatiseerd, met dank aan …? Je raadt het nooit: de Polisadministratie van UWV!

Hetzelfde systeem dat Weekers’ ambtenaren niet willen gebruiken voor het stoppen van Bulgaarse fraudeurs wordt enthousiast gebruikt voor het controleren van de eigen tweederangs medewerkers. Je zal maar burger zijn in dit land.