Gemeenteraden bepalen en wethouders voeren uit wat de raden bepalen. Daarmee ligt er een flinke verantwoordelijkheid bij raadsleden. Bahreddine Belhaj vindt dat raadsleden die verantwoordelijkheid ook moeten pakken. Onder meer door hun stem te laten horen en beleid te maken. Over digitalisering bijvoorbeeld, een thema dat niet alleen mogelijkheden en kansen biedt, maar ook verschillende risico's met zich meebrengt.
De gemeenteraad van Emmen bijeen. Beeld: Gemeente Emmen
We leven in een tijd waar de ene innovatie de ander opvolgt. Een tijd die volop mogelijkheden en kansen biedt om de dienstverlening aan inwoners sneller, makkelijker en goedkoper te maken. Maar er zitten ook risico’s vast aan de digitalisering van onze samenleving. Kostenoverschrijdingen bijvoorbeeld, of hoe om te gaan met privacy. Voor veel gemeenteraden is digitalisering dan ook niet alleen een geschenk, maar ook een zorg.
Laten we beginnen bij het geschenk van digitalisering. Door digitalisering kunnen we tegenwoordig als inwoner online veel zaken regelen en aanvragen. Alles gewaarborgd met bijvoorbeeld DigiD. Dit levert voor inwoners een tijdswinst op en kost simpelweg minder voor de gemeente. De zorgen van digitalisering moeten we echter ook in acht nemen. Als er bijvoorbeeld camera’s worden opgehangen in jouw straat voor de veiligheid, heb je dan nog privacy in je eigen straat? ICT-projecten beginnen vaak met een kostenefficiënte uitkomst, maar gedurende het project lopen de kosten vaak toch nog enorm op. ICT-projecten van de overheid zijn dan ook bekend/berucht om de vele kostenoverschrijdingen.
Impact
Digitalisering is iets wat enorme impact heeft op ons leven en dus ook op het werk van lokale bestuurders en volksvertegenwoordigers. Is digitalisering een kwestie van uivoering, zoals vele lokale bestuurders vaak betogen? In mijn ogen niet. Digitalisering brengt namelijk politieke afwegingen met zich mee. Over een besluit om wel of niet een camera ergens op te hangen denken politieke partijen vaak verschillend. Vaak ingegeven door bepaalde partijstandpunten omtrent privacy. Vaak zijn dit ook zorgen en invalshoeken die bij burgers leven. Voer dan ook het debat in de gemeenteraad hierover, want daar hoort dit debat thuis. Onze democratie staat of valt met draagvlak en vertegenwoordiging van verschillende opvattingen. Onze democratie is dan ook niet gediend bij stilte omtrent het onderwerp van digitalisering. Het gaat namelijk over wezenlijke zaken. Over de gemeentefinancien bijvoorbeeld, waar het budgetrecht van de gemeenteraad voorop staat. Over privacy van onze burgers in een tijd waarin privacy steeds minder vanzelfsprekend is in een snel veranderende samenleving. Over dienstverlening aan de burgers door gemeentelijke instanties. Over de lokale economie door opkomst van platformen, zoals Uber, Thuisbezorgd, et cetera.
Al met al zijn dit juist de onderwerpen waar gemeenteraden en politieke partijen zich voor inzetten en duidelijke standpunten in hebben. Het probleem is dat je al snel door de bomen het bos niet meer ziet. Digitalisering is een allesomvattend iets waar je als gemeenteraad kaders voor kunt stellen die dan gelden op alle beleidsterreinen. Hoe wenselijk is het dat er camera’s hangen in je stad of dorp en onder welke voorwaarden sta je dat dan wel of niet toe als gemeenteraad ? Hoe wenselijk is het dat platformen als Airbnb zonder lokale regelgeving opereren in jouw gemeente? Stel je voorwaarden als gemeente of laat je het over aan de vrije markt? Als blijkt dat digitaliseringsprojecten veelvuldig kostenoverschrijdingen laten zien, stel je dan als gemeenteraad een maximum aan kostenoverschrijdingen op digitaliseringsprojecten als geheel, of bekijk je per project hoe om te gaan met deze (extra) kosten?
Als raad stel je kaders. Die kaders zijn belangrijk voor de gemeente én voor de inwoners. Als raad maak je het verschil hierin. Hoe je dit kunt doen? Als je als raad écht serieus werk wilt maken van digitalisering, stel je een nota Digitalisering vast. Met deze nota kun je de kaders bepalen voor digitaliseringsprojecten in jouw gemeente. Stel de wezenlijke vragen als raadslid en voer het debat in de gemeenteraad hierover. De inwoner zal het woord digitalisering misschien weinig zeggen, maar die inwoner heeft wel te maken met cameratoezicht in zijn of haar straat of, omdat we minder kostenoverschrijdingen hebben op ICT-projecten, te maken met minder OZB-verhoging (onroerendezaakbelasting). Het zijn dan ook zaken die inwoners direct raken en die dus politiek interessant zijn om aandacht en energie aan te geven.
Druk
Als raadslid heb je het enorm druk en het raadswerk is door de jaren heen alleen maar drukker geworden. Je krijgt telkens complexere onderwerpen op je raadsbord en de impact op de burger wordt alleen maar groter. Daarnaast zie je je ook geconfronteerd met voortdurende bezuinigingen door decentralisaties van de Rijksoverheid en merk je dat social media een steeds grotere druk legt op je raadswerk. Maar de gemeenteraad is wel de eerste en belangrijkste pijler van onze democratie. Je staat het dichtst bij de inwoners. De besluiten die jij, als raadslid, maakt hebben impact op je buren, je collega’s en op de leefomgeving van vrienden en familie. Als raadslid sta je midden in de samenleving, ook al omdat velen naast hun raadswerk nog een baan of bedrijf hebben. Het betekent dat jij in de meeste gevallen onmiddellijk de impact merkt van de beslissingen die je als raadslid neemt. Ook op straat zul je worden aangesproken door mensen op de beslissingen die je neemt of de keuzes die je maakt. Mensen kennen jou en kiezen jou. Dat zal met een Statenlid of met een lid van de Tweede Kamer veel minder zijn. Wees dan ook trots op het ambt dat je vervult.
Laat je stem horen
Digitalisering is één van de onderwerpen waar je als raadslid het verschil kunt maken door de wezenlijke vragen te stellen, vragen die (vermoedelijk) ook jouw inwoners hebben. Als gemeenteraadslid ga je niet over alle dingen, maar wel over een onderwerp als digitalisering. Laat je stem en de stem van de mensen die jou gekozen hebben dan ook horen. Vraag een debat aan, bespreek het in je partij en zoek eventueel medestanders bij andere politieke partijen.
Als raadslid maak jij het beleid met je collega’s. Gemeenteraden bepalen en wethouders voeren uit wat de raden bepalen. Geef dan ook het college van burgemeester en wethouders duidelijke kaders mee, want als jij het als raadslid niet doet, doet niemand het. Dus laat het ook zien en stel de kaders en vraag de debatten aan. Jij als raadslid maakt het beleid, dus grijp je kans en máák dan ook beleid. Over digitalisering bijvoorbeeld.
Bahreddine Belhaj is voorzitter Nederlandse Vereniging voor Raadsleden.
Om te beginnen mijn grote waardering voor dit artikel! Fantastisch dat raadsleden zich bewust worden van het belang en de impact van digitalisering. Dat had veel eerder moeten gebeuren.
Momenteel onderzoek ik de automatisering bij een gemeente tussen 1974 en 1995. In de behandeling door de raad en bestuurders zie je twee grote zorgpunten: kosten en privacy. En bovenal: afstand tot het onderwerp. Dit komt overeen met mijn werkervaring in een andere gemeente (maar dan in deze eeuw).
Ik wil één praktisch advies geven: stop met de kosten op de voorgrond te plaatsen. Niet dat ze onbelangrijk zijn, maar onder de euro’s blijft zoveel verborgen. Vraag in plaats daarvan aan je college: wat doet u eraan om de informatieveiligheid van de gemeentelijke organisatie en die van burgers te waarborgen? Informatieveiligheid is namelijk een veel betere (meer omvattende) ‘thermometer’ om de kwaliteit van informatievoorziening en digitalisering te meten dan de financiële benadering.
Het is zeker goed dat digitalisering gezien wordt als een verantwoordelijkheid van de raad. Helemaal in het kader van de Algemene Verordening Gegevensbescherming, die natuurlijk een extra druk legt op digitaliseringsprojecten.
Maar ik vind het wel jammer dat het artikel die belangrijke vragen niet noemt, ook omdat niet ieder raadslid een digitaliseringsexpert is en soms wat hulp kan gebruiken bij het formuleren van de juiste vragen die gesteld moeten worden in de verschillende soorten digitaliseringsprojecten. Een systeem voor camerabewaking gebruikt door handhaving vraagt toch iets andere vragen dan een systeem voor uitgifte van vergunningen of een systeem voor groenonderhoud. Zelfs enkele richtinggevende of voorbeeld vragen in het artikel zou mooi geweest zijn.
Maar dat neemt niet weg dat dit artikel een belangrijk punt aanstipt: de Raad moet haar verantwoordelijkheid nemen voor de digitalisering van het instrumentarium van haar gemeente.