Never let a good crisis go to waste

‘Never let a good crisis go to waste’, is de beroemde uitspraak van Winston Churchill. De Britse staatsman gebruikte deze woorden tijdens het vormen van de Verenigde Naties. Hij refereerde hier aan de Tweede Wereldoorlog: volgens de Britse premier was het instituut er nooit geweest zónder de donkere periode die eraan vooraf ging.

Van 1945 gaan we naar de huidige tijd. Even een paar feiten op een rijtje:

• Van 2020 tot en met medio 2022 was er een wereldwijde coronacrisis.
• In januari 2021 treedt het kabinet af vanwege de toeslagenaffaire. In de kwestie, die zich al jaren voortsleept, werden duizenden ouders financieel zwaar gedupeerd, omdat ze door de Belastingdienst onterecht werden beschuldigd van fraude met kinderopvangtoeslag.
• Op 24 februari 2023 wordt het rapport ‘Groningers boven gas’ van de parlementaire enquête aardgaswinning Groningen gepubliceerd. Het rapport doet heel wat stof opwaaien en er worden harde conclusies getrokken.
• Politieke debatten verharden, controverses worden uitvergroot, het taalgebruik is verhard, men is onderling minder respectvol en er wordt steeds vaker gerept over een ‘vertrouwens­crisis politiek – inwoners’.
• Het laatste kabinet Rutte valt, voortijdig. Met deze keer de asielcrisis als oorzaak.
• De vervroegde Tweede Kamer­verkiezing vindt plaats op 22 november 2023.
• Ondertussen woedt de oorlog in Oekraïne voort, dreigt er een klimaatcrisis, is er een energiecrisis en een graancrisis.
• Ruim 30 ‘zittende’ Nederlandse politici, waaronder vele ‘kopstukken’ kondigen hun vertrek aan en stellen zich niet opnieuw verkiesbaar (20 procent). Er lijkt een vertrek-virus rond te waren in Den Haag.

Het omdenken dat vervat zit in de uitspraak van Churchill levert een hoopvolle blik naar de toekomst op. Als er zoveel misgaat, als er zoveel crises zijn, kunnen we daar een hoop van leren, waardoor het straks beter gaat. Wat hebben we geleerd in en van de hierboven beschreven crises en wat gaat er, na de komende Tweede Kamerverkiezingen, vanaf 2024 beter? Wat gaan we beter doen en hoe?

Wat gaat wel goed?

Laten we even inzoomen en ons concentreren op de achter ons liggende coronacrisis om te bezien of we iets hebben geleerd dat de andere crises kan helpen oplossen.
Gedurende de coronacrisis ging er in Nederland namelijk ook veel juist wél goed. De politiek was slagvaardig en heeft (bijna) unaniem succesvol enkele steunmaatregelen (denk aan TOGS en TVL) voor het bedrijfsleven afgekondigd. De projecten om die steunmaatregelen goed uit te voeren slaagden en je hoort weinig tot geen klachten over de uiteindelijke uitvoering. Dit is opmerkelijk gezien het feit dat de overheid niet bepaald bekend staat als een omgeving waarin projecten met een grote ICT-component succesvol verlopen. Overigens zie je ditzelfde (succesvol project, tevreden gebruikers, weinig tot geen klachten over de uitvoering) nu gebeuren bij de Tegemoetkoming Energiekosten energie-intensief mkb (TEK).

Wat gaat hier goed en moeten we vasthouden en ook elders gaan toepassen?

• De uitvoerende overheidsorganisatie beschikt over flexibele, wendbare en multidisciplinaire IT-platforms (stabiele, toekomstbestendige IT).
• Bij IT-projecten wordt de business zelf ‘in the lead’ gezet.
• De manier van werken tussen ministerie en uitvoering veranderde in de coronacrisis. In de ‘normale’ situatie worden soms opdrachten geformuleerd zonder de uitvoering intensief te betrekken. Daarmee wordt er een zwaar beroep op IT-organisaties van de uitvoerende organisatie gedaan om uitvoering mogelijk te maken. In deze crisistijd werkte het andersom. De uitvoering was meer én eerder in beeld waardoor zaken veel sneller en tegelijkertijd zorgvuldiger konden worden uitgevoerd. Bijkomend voordeel was dat zaken vooraf konden worden besproken, waardoor de uitvoering minder complex werd. De crisis heeft beleid en uitvoering dichter bij elkaar gebracht.
• Bij de uitvoering werd rekening gehouden met een steeds verfijnder wordend risicomodel. Hiermee werden ophopingen van aanvragen voorkomen en konden ondernemers die in aanmerking kwamen voor steunmaatregelen er snel gebruik van maken. Gedurende de uitvoering kon dit risicomodel samen met de beoordelaars steeds aangescherpt worden om voor de overgebleven gevallen een handmatige beoordeling te doen. Een mooi voorbeeld van de samenwerking van mens en makkelijk aanpasbare IT.
• De politiek was eensgezind en de urgentie werd breed gevoeld.
• Verschillende overheidsorganisaties en bedrijven werkten onder hoge druk succesvol samen vanuit onderling vertrouwen.

Heilige graal?

Kunnen we met deze lessen ook een klimaatcrisis, koopkrachtcrisis, kindertoeslagcrisis Groningen-crisis (hersteloperatie),  vertrouwenscrisis en tal van andere crises oplossen? We hebben hier zeker niet de heilige graal te pakken waarmee alle problemen als sneeuw voor de zon verdwijnen, maar ik ben ervan overtuigd dat in de uitvoering veel kan verbeteren en dat dit het herstel van vertrouwen in de overheid ten goede komt. Dus:

• Laat beleid en uitvoering samen de mogelijkheden bespreken.
• Zet de ‘business in the lead’ bij het inrichten van de optimale IT-ondersteuning van de gewenste werkprocessen.
• Zet toekomstbestendige, flexibele, wendbare en stabiele IT in.
• Met een grotendeels nieuwe Tweede Kamer straks is het belangrijk dat de crises onderkend worden, niet de verschillen maar de overeenkomsten benadrukt worden en het gezamenlijk belang gediend wordt.
• Bedrijven, wetenschap en de overheid moeten datzelfde doen: dus crises onderkennen, niet de verschillen maar de overeenkomsten benadrukken en het gezamenlijk belang dienen.

Op naar een mooi 2024 en verder!

Frits van Endhoven werkt als relatiemanager overheid bij Blueriq. Neem telefonisch contact op met Frits of stuur een mail.