In Nederland en Europa is het afgelopen jaar veel gebeurd binnen het veiligheidsdomein en dit is terug te zien in de diversiteit van artikelen in het twaalfde rapport Trends in Veiligheid 2022. De toeslagenaffaire, het Log4j-incident, de pandemie: ze deden veel stof opwaaien. En ze hebben allemaal een relatie met de voortschrijdende digitalisering.
Beeld: Capgemini
Aan het veiligheidsdomein de opdracht om gebruik te maken van de kansen van digitalisering en tegelijkertijd zich te weren tegen digitale dreigingen van buitenaf, zonder daarbij de belangen te schaden van hen voor wie we het doen: de burgers.
De komende jaren moet het veiligheidsdomein zich volop blijven ontwikkelen en aanpassen om dreigingen het hoofd te bieden. Hoe het domein er over vijf jaar uitziet is nauwelijks te voorspellen. Wat we wel kunnen concluderen: zonder innovatie kunnen we onze veiligheid niet blijvend garanderen. Het is zaak die innovatie zo effectief en zorgvuldig mogelijk vorm en ruimte te geven.
De digitalisering is inmiddels tot in de haarvaten van de maatschappij doorgedrongen. Die digitalisering is niet langer enkel ondersteunend; we zijn er compleet afhankelijk van. Dit is ook voelbaar binnen het veiligheidsdomein. Dit levert mooie innovaties op, maar het gaat soms ook mis. Als de menselijke maat ontbreekt, keert innovatie zich tegen ons. Een schrijnend voorbeeld hiervan is de toeslagenaffaire. Om ervoor te zorgen dat burgers niet het slachtoffer worden van innovatie maar er juist door worden beschermd, is een menselijke rol in het uitvoeren van processen (bijvoorbeeld screening, background checks of autorisatie) en daarop acteren cruciaal. Processen, nu vaak nog gedigitaliseerd, raken door de komst van nieuwe technieken steeds verder geautomatiseerd. Die automatisering kan en mag nooit volledig autonoom worden: belangrijke beslissingen blijven mensenwerk. Computer says no is een altijd onwenselijke uitwas van automatisering.
Opsporing in een digitale wereld
Een succesvolle innovatie binnen het veiligheidsdomein die juist gebruikmaakt van de verdere digitalisering, is het gebruik van sensoren en data in de opsporing. Een voorbeeld is de snelle opsporing van de verdachten van de moordaanslag op Peter R. de Vries. Dankzij beveiligingscamera’s van particulieren en bedrijven, automatische kentekenplaatherkenning (ANPR) en aanvullende getuigenverklaringen, kon de politie de vluchtauto een uur later al aanhouden. Het is een voorbeeld van hoe datagedreven werken kan bijdragen aan een snelle opsporing. En de verwachting is dat mensen, voertuigen en gebouwen alleen maar slimmer zullen worden.
Ook hier moeten we de burger centraal blijven stellen en oog houden voor privacy en voor ethische aspecten. Er is niet voor niets een groeiende behoefte om op slimme wijze data tussen organisaties te vergelijken zonder daarbij daadwerkelijk informatie uit te wisselen. De wil om meer, beter en verantwoordelijker samen te werken is groter dan ooit.
Digitale inhaalslag
Nu de maatschappij waarin wij werken en leven steeds meer verschuift van het fysieke naar het digitale domein, verschuiven criminaliteit en dreigingen van buitenaf als vanzelf mee. Sinds 2012 neemt de traditionele criminaliteit af en zit online criminaliteit in de lift. De pandemie versterkte deze ontwikkeling. Dit doet een beroep op de digitale weerbaarheid van de Nederlander.
De wil om meer, beter en verantwoordelijker samen te werken is groter dan ooit
Het is aan het veiligheidsdomein om eenzelfde transitie te maken van het fysieke naar het digitale domein. De digitale veiligheid blijft namelijk achter ten opzichte van de digitalisering; er is een digitale inhaalslag nodig. Het Log4J-incident eind november 2021, waarbij een kwetsbaarheid in deze zeer veel gebruikte software werd uitgebuit om cyberaanvallen te plegen, toonde dit nogmaals aan. Hoopvol is dat het wel steeds meer op de agenda staat van de bestuurders. Organisaties pakken de uitdagingen op het gebied van digitale veiligheid steeds doeltreffender aan. Security wordt ‘by design’ meegenomen in de ontwikkeling van nieuwe systemen, net als privacy en ethiek.
Zoektocht naar talent
De pandemie heeft ook de samenwerking tussen medewerkers en organisatie blijvend veranderd. Veel organisaties gingen tijdens de lockdowns van een kantoorcultuur naar een virtuele en later hybride werkcultuur. Volgens de bestuurders is deze manier van werken een blijvertje; niet in de laatste plaats om het duurzaamheidaspect ervan. Wel vereisen de nieuwe hybride manieren van werken inspanningen om de continuïteit van werkzaamheden te borgen. Ook in de samenwerking tussen de organisaties in het veiligheidsdomein.
Een bijkomende uitdaging voor organisaties in het veiligheidsdomein is om – in een zeer krappe arbeidsmarkt — de juiste mensen en expertise aan te trekken. Met zijn allen blijven vissen in een kleiner wordende vijver lijkt geen houdbare strategie. Innovatiekracht lijkt ook hierbij het verschil te maken: organisaties die hebben bewezen te kunnen innoveren, zijn aantrekkelijker voor nieuw talent. En innovatieve organisaties maken beter gebruik van de aanwezige medewerkers door, met behulp van strategische personeelsplanning, ervaring beter te combineren met scholing naar benodigde vaardigheden in de nabije toekomst.
Stabiliserend element
De rol van digitalisering verandert in rap tempo. Van ondersteunend is digitalisering steeds vaker uitvoerend, en daarmee van essentieel belang voor de organisatie. Door de verschuiving van een fysieke naar een hybride samenleving treedt ook een verschuiving op in criminaliteit en dreigingen. Dit vraagt om nieuwe antwoorden. Het veiligheidsdomein zal stappen zetten om ook intern vorm te geven aan digitalisering; om digitale bedreigingen van buitenaf het hoofd te bieden en de eigen digitale processen zo vorm te geven dat ze de veiligheid van burgers borgen – met behoud van ethiek, privacy en de menselijke maat.
Zo’n steeds verder professionaliserend veiligheidsdomein is een waardevol stabiliserend element in een maatschappij die sneller verandert dan ooit. Een baken in dynamische tijden.
Rapport
Het rapport is te downloaden op www.trendsinveiligheid.nl.
