Zoals honderden miljoenen over de hele wereld bekeek ik met afschuw de bestorming van het Capitool. Even zo schokkend was de bestorming van parlement, hooggerechtshof en presidentieel paleis in Brasília. Beide waren regelrechte couppogingen. Fysieke aanvallen op de democratie. If it walks like duck, quacks like a duck, it probably is a duck. Het was voor de hele wereld glashelder.
Wat doen we echter als we aanvallen op de democratie niet als zodanig herkennen? De middelen, waarmee vandaag de democratie ondermijnd wordt, zijn digitaal en onzichtbaar. De gereedschapskist met digitale aanvalswapens is aardig gevuld en wordt actief ingezet in Europa. De zichtbare couppoging kan worden afgeslagen. Maar als er een onzichtbare coup wordt gepleegd, is de democratie weerloos. Daarom is herkenning van het gevaar essentieel.
Ten tijde van dit schrijven werden onthullingen gedaan over een schimmig Israëlisch bedrijf dat opereert onder de naam Team Jorge. Digitale huurlingen die wereldwijd verkiezingen manipuleren en daarvoor de genoemde gereedschapskist helemaal ondersteboven keren: botlegers, desinformatie, gerichte hacks, smaadcampagnes. Zo’n dertig verkiezingen tot op ‘presidentieel niveau’ claimt Team Jorge te hebben gemanipuleerd. Zevenentwintig succesvol.
Was ik net zo geschokt als bij de Capitoolbestorming? Ik wil denken van wel, maar ik ben net als u een mens van vlees en bloed. Wij mensen reageren sterker op gewelddadige beelden dan op onthullingen van hacks. Toch moeten we net zo geschokt zijn door dit soort ondermijning, als door ‘klassieke’ Bastille-bestormingen. Temeer omdat het gevaar acuter is. De huurlingen van Team Jorge zwemmen in dezelfde vijver als de verkopers van legale spyware aan onze overheden. Onze regeringen denken dat ze er baat bij hebben om deze stinkvijver open te houden. Ze willen immers zelf op z’n tijd een hengeltje uitgooien om spyware op te vissen. Een gevaarlijke misvatting. Door dit gedoogbeleid is de Europese democratie blootgesteld aan iedere ziektekiem die uit deze vijver opborrelt.
Het lichaam van de Europese democratie is inmiddels flink ziek
De EU bestaat uit zevenentwintig lidstaten, de EU-instellingen en de EU-burgers. De uitkomst van één nationale verkiezing verandert de samenstelling van de hele mix. Een nationale verkiezing is per definitie een Europese verkiezing. Corruptie van een verkiezing tast de hele Europese democratie aan en raakt ook de Nederlandse EU-burgers. De mythe dat democratie een nationale aangelegenheid is, is een gevaarlijke fictie die de EU onbeschermd laat tegen de digitale bestorming van onze EU democratische instellingen.
Helaas is het geen hypothetisch scenario dat Europese democratieën gemanipuleerd worden met spyware. Het is de realiteit in meer dan één EU-lidstaat. Laten we het beestje bij de naam noemen. Een regering die aan de macht is en die macht behoudt dankzij de inzet van spyware, die is óók een coup aan het plegen; ook op onze Europese democratie.
Deze blog werd als column gepubliceerd in iBestuur Magazine #46 van april 2023
