Digitale toekomst eu
Praktijk

De digitale gemeente bestaat al…. in Estland

Esten reageren verbaasd op de vraag wanneer ze voor het laatst in het gemeentehuis zijn geweest. ‘Een paar jaar geleden om mijn identiteitsbewijs op te halen?’ Vrijwel alle overheidsdiensten in Estland zijn inmiddels digitaal. Alleen voor trouwen en scheiden moet je naar het gemeentehuis, en om je identiteitsbewijs op te halen. Zelfs stemmen kan vanaf 2023 vanuit de kroeg of de tram.

Gemeentehuis in Talinn | Beeld: Shutterstock

eID
Dat identiteitsbewijs is trouwens ook een klantenkaart in winkels, zodat je geen tien loyalty-kaarten op zak hoeft te hebben. En zo zijn er nog meer toepassingen: het is ook je zorgverzekeringsbewijs. En er is bovendien een versie voor de mobiele telefoon, zodat je met je toestel zelfs een huis kunt kopen en de notariële akte kunt laten passeren. Zo kon het Estse parlementslid Mart Võrklaev toen hij nog burgemeester was van de naast de hoofdstad Tallinn gelegen gemeente Rae in Brussel bij vergaderingen van het Comité van de Regio’s gewoon met zijn mobiele telefoon officiële stukken ondertekenen. ‘Dat is veel veiliger dan stukken heen en weer e-mailen want je weet dat je hetzelfde stuk hebt, er is er maar één van’, zegt Võrklaev – nu gemeenteraadslid in Rae.

‘Mailen of faxen is veel onveiliger.’

Dat kan dankzij de eID, een elektronisch identiteitsbewijs. Ook in het bedrijfsleven is die eID, die in de rest van de Europese Unie op termijn moet worden ingevoerd, in gebruik. In Estland is je identiteit verbonden met een pincode van vier cijfers. Met een tweede pincode onderteken je al je financiële transacties, zoals een huis kopen, allemaal online.
De eID zoals ze die in Estland gebruiken, is veel betrouwbaarder dan de werkwijze in veel andere landen, zegt de Nederlandse ondernemer Erwin Wassenaar. Hij heeft in Estland zeventien kaaswinkels en een franchiseketen van zeventig kaaswinkels in Oekraïne plus een aantal winkels in Letland. ‘Je weet wat je tekent en je weet ook dat de counterpart hetzelfde document tekent. Mailen of faxen is veel onveiliger.’

Internetstemmen

Sterker nog, je moet in Estland hard zoeken naar een faxapparaat, grinnikt Mart Võrklaev. De samenleving is digitaal in Estland. Dat heeft het voordeel dat je informatie aan overheden maar één keer hoeft door te geven: bij de inschrijving in het bevolkingsregister. Autoriteiten (ook de lokale overheden) moeten wettelijk adresgegevens uit dat bevolkingsregister halen, als ze het nodig hebben.
En dat opent mogelijkheden voor alle vormen van interactie. Waar Nederland bijvoorbeeld nog met een rood potlood stemt, hopen ze in Estland met ingang van de nationale verkiezingen in 2023 internetstemmen te hebben uitgebreid naar de mobiele telefoon. ‘Zodat je vanuit de kroeg of de tram kunt stemmen’, zegt Võrklaev. De helft van de burgers stemt al via de computer. Problemen met de veiligheid of privacy zijn er naar verluidt niet. Waar bij het briefstemmen in Duitsland en Nederland soms de kritiek wordt geuit dat de kiesgerechtigde te beïnvloeden is als er andere mensen bij aanwezig zijn, wordt dat in Estland niet als een probleem gezien. Wassenaar: ‘Denk je dat handmatig stemmen en handmatig tellen wel veilig is en dat daar geen fouten kunnen worden gemaakt? Dat is hier uitgesloten.’ Võrklaev: ‘Als je hier stemt en iemand helpt je en adviseert gelijk een bepaalde stem op iemand uit te brengen, dan kun je je stem later voor het sluiten van de stembussen wijzigen.’

Bouwplannen

Estland is het eerste land ter wereld waar de digitale Staat is gebouwd. Alle diensten zijn verbonden via de zogeheten X-Road dat alle systemen met elkaar verbindt. Iedereen beheert een stukje van de informatie en niemand heeft meer dan nodig is. De informatieautoriteit RIA houdt toezicht, spoort internetcriminelen op en voorziet de gebruikers van waarschuwingen als er iets loos is.
En er is meer: Võrklaev laat het GISsysteem zien, het geografisch informatiesysteem. Een eerdere versie daarvan ontwikkelde de gemeente zelf en is nog steeds te koop. Zelf stapte de gemeente later over naar een commercieel systeem. Mensen kunnen het GIS op hun mobiel of hun computer raadplegen en de buurten zien waar ontwikkelingsplannen zijn.
En die zijn er volop in Rae: het is een gemeente die flink aan het uitbreiden is met veel jonge inwoners. Dus zijn er volop bouwplannen. Op je mobiel kun je precies zien wat die plannen behelzen en kun je er ook direct op reageren. ‘Vroeger zetten we een advertentie in een krant en nodigden we mensen uit om op het gemeentehuis de plannen in te zien. We geloven dat dit makkelijker is’, zegt hij. Ook voor ambtenaren, want die kunnen bij ontwikkelingsplannen de directe buren gelijk een bericht sturen met de vraag wat ze ervan denken.

‘Natuurlijk zijn er mensen die liever iemand spreken, en dat kan. We willen in Estland dat mensen de beste participatiemogelijk heden hebben.’

Participatie

Burgers kunnen nog steeds naar het gemeentehuis komen om plannen in te zien en een traditionele brief schrijven. ‘Natuurlijk zijn er mensen die liever iemand spreken, en dat kan. We willen in Estland dat mensen de beste participatiemogelijk heden hebben.’
En de digitale samenleving is reuze handig qua planning. Een geboorte geef je digitaal door. De kleuterschool krijgt een notificatie en weet hoeveel leerlingen er over een jaar of zes zullen zijn. Die kan dus beter plannen. ‘We willen het leven makkelijker maken en procedures sneller’, zegt Võrklaev.
Een ander voordeel is dat de servicegerichtheid beter wordt. Op het GIS-systeem is bijvoorbeeld te zien waar de vuilnisbakken staan en waar je het beste heen kunt gaan met afval. Er wordt nog gewerkt aan smart-vuilnisbakken: in de toekomst moet je kunnen zien welke vuilnisbak of container vol is zodat je een andere kunt uitzoeken.

Exportproduct

Op het stadhuis veranderen de werkwijzen eveneens. Mensen hoeven niet meer met papier heen en weer te sjouwen, kopieën te maken en dat scheelt veel tijd. Dat betekent overigens niet dat er minder mensen werken door de digitalisering. ‘We leren onze mensen andere dingen. Ze kunnen meer aandacht besteden aan de mensen die dat nodig hebben’, legt Võrklaev uit. ‘En je ambtenaren slimmere werkzaamheden te laten doen, zoals meer beleidsontwikkeling.’
Hij is net als veel Esten tevreden met de digitale Staat op lokaal, regionaal en nationaal niveau, hoewel er ook mensen zijn die anderen om hulp moeten vragen, want niet iedereen kan meekomen. Võrklaev doet niet badinerend over andere landen die nog geen digitale overheid hebben. Het biedt mogelijkheden. Maar wat graag exporteert Estland e-estonia. Dat gebeurt inmiddels naar onder meer Oekraïne, IJsland en delen van Duitsland.

Deze publicatie is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het mediafonds van de Europese Unie.

Plaats een reactie

U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
Registreren