Desinformatie en platformen: onbegonnen werk?

Onlangs is de Digital Service Act (DSA) in werking getreden. Deze wet heeft als doel om “een veiligere digitale ruimte te creëren waar de grondrechten van gebruikers worden beschermd en een gelijk speelveld voor bedrijven tot stand te brengen.” Een mooie ambitie, maar ik begin steeds meer te twijfelen of de aanvliegroute voor het bestrijden van desinformatie de juiste is en vraag mij af of we in plaats van symptoom bestrijden ons niet beter kunnen richten tot de kern van het probleem.

Onder de DSA moeten social media platformen (onder andere) optreden tegen het verspreiden van illegale content en desinformatie en tegelijkertijd transparant zijn over het verwijderen van de inhoud. Bij illegale content is in veel gevallen duidelijk wat hier onder valt (kinderporno, inbreuken op auteursrechten en discriminerende berichten), al zal hier zeker ook de nodige discussie over het ont- en bestaan. Bij desinformatie, iets dat we nu zien in het verschrikkelijke conflict in Israël en Gaza, is het al een stuk lastiger. De grote vraag: wat is desinformatie en wie bepaalt wat dit wel en wat dit niet is? En dat ook nog eens op een schaal die ongekend is. En waar ligt de grens tussen desinformatie en de vrijheid van meningsuiting? Regels lijken te ontbreken.

Dit kan ertoe leiden dat platformen zich niet aan de regels houden, of in ieder geval dat de buitenwereld van mening is dat dit het geval is. Zo waarschuwde de EU de afgelopen week al X (voorheen Twitter) via een bericht op X (geen idee waarom dit deze communicatie nu weer via een online platform moet) dat het zich aan de DSA moest houden. Ook Meta en TikTok werden op het matje geroepen.

Als reactie hierop kunnen platformen weer de andere kant op schieten en met ‘behulp’ van algoritmes alles dat maar verdacht lijkt de kop indrukken. Hiervoor wordt regelmatig een techniek gebruikt die ‘shadow banning’ wordt genoemd. Oftewel: het ontnemen van de megafoon en het bereik en de vindbaarheid van accounts die als ‘verdacht’ worden aangemerkt tot nagenoeg nul reduceren. In het stuk ‘Sociale media zetten prominenten stilletjes in schaduw bij uitingen over beladen onderwerpen’ in De Volkskrant lees je hier meer over.

In dit Volkskrant stuk wordt ook ingegaan op de algoritmen: “Ook zijn algoritmen zelf niet neutraal: ze zijn geschreven door mensen, hun beslissingen en overtuigingen bepalen wat een algoritme wel of niet als controversieel moet aanmerken. Zo groeit op sociale media de kritiek dat posts over de Palestijnse gebieden automatisch controversieel zijn; Meta zou als Amerikaans bedrijf volgens sommige gebruikers de kant van Israël kiezen.”

Freedom of speech vs freedom of reach?

Het is duidelijk: het weren van desinformatie is een complex probleem. Een probleem waarbij ik mij steeds meer afvraag of de oplossingen waar nu naar gezocht worden niet oplossingen zijn die de kern van het probleem negeren. En dat is dat misschien niet zozeer de desinformatie, maar de mate waarop desinformatie (gedreven door de aandacht vretende algoritmes en de manier waarop platformen verdienen op het vasthouden van de aandacht van de gebruiker) versterkt wordt en een groot publiek bereikt het grote probleem is.

Er wordt vaker gesproken over het fenomeen “freedom of speech vs freedom of reach”. Iedereen heeft recht op vrijheid van meningsuiting, maar dat zegt niet dat je het recht hebt op een algoritmische megafoon om een miljoenenpubliek te bereiken. Misschien (en er zullen hier ook vast weer veel mitsen en maren aan kleven) is de oplossing dan eerder door beperkingen op te leggen aan die megafoon. Zomaar een idee (en ik ben hier zeker niet de eerste mee, maar het probleem wordt deze maand wel erg duidelijk zichtbaar) om de zaak eens van de andere kant te bekijken. Geen populaire uitspraak vermoed ik voor platformbedrijven die hiermee de pijn zullen voelen in hun verdienmodel, maar uiteindelijk is iedereen op zoek naar een duurzame toekomst in het gebruik van platformen en nog meer: een leefbare wereld.