Eva Heijblom: “Geef een minister voor digitalisering bevoegdheden en mandaat”
Staatssecretaris Alexandra van Huffelen heeft digitalisering in Nederland, Europa maar ook op het internationale speelveld veel beter op de kaart gezet. Maar er is meer nodig, stelt Eva Heijblom. “De samenleving vraagt van de overheid en de politiek om meer grip op digitalisering en uniforme wet- en regelgeving en toezicht. Daarvoor is meer doorzettingsmacht en aanwijzingsbevoegdheid nodig.”
Eva Heijblom is sinds 1 juni de nieuwe directeur-generaal Digitaliseren en Overheidsorganisatie van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Ze trof een organisatie aan met een groot hart voor digitalisering en dienstverlening, vertelt ze in een interview met iBestuur. Met steeds meer medewerkers die beleid verder kunnen brengen en snappen wat de digitale transitie inhoudt. Heijblom: “Ik vind iedereen heel maatschappelijk betrokken. Bij BZK kijken we nadrukkelijk naar digitalisering vanuit onze waarden, niet vanuit de technologie. Het gaat om grondrechten, democratie, veiligheid, transparantie.”
Nog meer investeren in samenwerking
Er is de afgelopen tijd veel geïnvesteerd in samenwerking, vertelt ze. “Met medeoverheden, maatschappelijke partners, wetenschap en bedrijfsleven. In een beweging naar open en transparant werken, eerder in het beleidsproces.” Als voorbeeld noemt ze de ontwikkeling van de e-wallet en het algoritmeregister.
Op de vraag of ze vindt dat er een minister voor digitalisering moet komen antwoordt ze positief, maar dan wel een mét doorzettingsmacht en aanwijzingsbevoegdheid. “Er is al meer interbestuurlijke samenwerking en met coördinatie van de staatssecretaris is een jaarlijks programmeringsplan opgesteld op de digitale infrastructuur dat voor alle partijen een solide basis biedt voor de dienstverlening. Om de doelen die in de agenda benoemd worden te kunnen bereiken is samenwerking met partners binnen de overheid belangrijk en noodzakelijk.”
“Daarom zijn er bijvoorbeeld twee bestuurlijke overleggen: het Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid, waarvan ik voorzitter ben, en de Programmeringsraad Logius. We zouden het in principe toejuichen als er een minister komt die de opdracht krijgt om een aantal zaken voor iedereen te regelen en dat er wetgeving komt voor doorzettingskracht. Het zou mooi zijn als het lijkt op de comptabiliteitswet van het ministerie van Financiën.” Ter toelichting: “Alleen een minister voor digitalisering zou te weinig zijn: je moet het combineren met bevoegdheden en mandaat.”
Andere manieren van organiseren en samenwerken
Heijblom: “Het idee dat de samenleving maakbaar is ligt ver achter ons. En al helemaal op het gebied van digitalisering. Als overheid zijn we nog tamelijk klassiek georganiseerd. Ik voer tot mijn vreugde ook gesprekken over andere manieren van samenwerken. Meer horizontaal en in netwerken. Hoe zou de besluitvorming dan gaan?” Ze tekent in de lucht een piramide. “Binnen een departement stroopt alles zich op tot hoog in de piramide, daar waar ik zit. De nota’s en de Kamerbrieven van de staatssecretaris gaan via mij. Die zie ik in principe allemaal. Waarom eigenlijk? Ik denk dat er andere manieren zijn van samenwerking en besluitvorming die veel functioneler en minder tijdrovend zijn. Als niet alles door die smalle hals naar de top van de piramide moet, kunnen er meerdere initiatieven en samenwerkingsverbanden naast elkaar bestaan. Als mensen veel kennis hebben kunnen ze ook zelf beslissen, kunnen bevoegdheden en verantwoordelijkheden lager in de organisatie komen te liggen.”
We interviewden Eva Heijblom in iBestuur Magazine #48 van 19 oktober 2023
Enerzijds voorstander zijn van een minister voor digitalisering met bevoegdheden en mandaat en anderzijds op zoek zijn naar minder klassieke/piramidale vormen van sturing, horizontaal en in netwerken.
Dat komt op mij (in ieder geval zonder nadere toelichting, en die verschaft dit artikel niet) tegenstrijdig over.
Wat een verademing dat de DG Heijblom onderschrijft dat de overheidsorganisatie nogal traditioneel is in haar structuur. Zij houdt hiermee de deur nadrukkelijk open voor frisse manieren van samenwerking die meer horizontaal en netwerkgericht zijn. De huidige piramidevormige besluitvormingsstructuur, van centraliseren, standaardiseren en harmoniseren van een informatiestroom via nota’s en brieven aan de Kamer kan heel goed (en heel snel!) anders. In plaats van alles via de top van de organisatie te laten gaan, zouden er meerdere projecten en samenwerkingen tegelijk kunnen bestaan, als dat maar onder een eenduidige architectuur gebeurt.
Als mensen goed geïnformeerd zijn, kunnen zij zelf beslissingen nemen. Alleen verandert door hun actie de context in het proces en dat moeten de stakeholders meteen weten, om ook hun eigen acties hier weer op aan te kunnen passen. Zo kun je taken en verantwoordelijkheden op lagere niveaus in de organisatie plaatsen. De ouderwetse, strakke manier van werken, waar iedereen een specifieke taak heeft, werkt niet meer goed in complexe dynamiek van vandaag. Er zijn nu zoveel verschillende manieren om dingen te doen, dat een enkele baas minder effectief zal zijn dan een heel team.
De Korf weet meer dan de Bij. We moeten daarom niet meer naar gegevens kijken alsof het alleen maar inhoud is die vastzit in programma’s, die weer werken op iemands computersysteem.
We moeten gegevens zien in de situatie waarin ze worden gebruikt. Wat implicieert dat de DG het BLOFT-denken (Business, Legal, Operationeel, Functioneel, Technologisch) zou kunnen uitdragen.
Alles hangt samen, maar dat moet je dan ook wel voortaan zo zien.
De transitie vereist een evolutie van panoptisme naar holoptisme.
(panoptisme komt van de Franse filosoof Michel Foucault, die verwijst naar het nut van Top Down controle. Holoptisme, van de theoreticus Pierre Lévy, verwijst naar een organisatie waarin alle leden een begrip van het geheel hebben. Dus in plaats van dat één centraal figuur iedereen in de gaten houdt (zoals bij panoptisme), hebben alle leden een goed begrip van de algemene situatie.
De rol van de Minister (van Digitale Zaken) hoeft hier niet veel voor te veranderen. Traditioneel is een minister iemand met aanzienlijke macht en verantwoordelijkheid, vaak met de taak om toezicht te houden op een bepaald gebied van het overheidsbeleid. Typisch panoptistisch, want er één persoon is die ‘kijkt’ of toezicht houdt. Het bijt alleen niet met het holoptisme, want hoewel een minister inderdaad vaak een toezichthoudende rol heeft, is zijn of haar doel over het algemeen om de belangen van het publiek te behartigen en ervoor te zorgen dat de overheid effectief functioneert.
Hij/zij streeft naar een beter begrip van het Geheel om het beter te kunnen dienen.
Dat vraagt om mandaat voor leiderschap, strategische besluitvorming en verandermanagement, voor:
1. Het opstellen van een duidelijke Visie voor digitale transformatie, door bijvoorbeeld het propageren van een Staatsbrede Federated Data Architecture, onder Soft Architecture en het gaan werken met Data Spaces.
2. Het zorgen voor de implementatie van de daartoe relevante technologieën en systemen.
3. Het bevorderen van datagestuurde besluitvorming door het beheer en gebruik van data.
4. Het stimuleren van de samenwerking tussen verschillende afdelingen om een holistische organisatie te bevorderen.
5. Het aanmoedigen en ook operationeel toestaan van digitale transformatie versnellende technologieën.
6. Het leiden van de organisatorische veranderingen die hierbij horen.
Binnen de EU is hiervoor al veel werk verzet, zoals de opzet van de IDS-RAM referentie architectuur (toepassen!!), de EU Federated architectuur (federatedplatforms.eu) en ontwikkelingen, zoals het DIDYMOS-XR initiatief voor Digital Dynamic and Responsible Twins for XR Environments (2023). Samen met Fiware.org worden bewezen methoden en technieken uitgewerkt, waarmee heterogene data inputs kunnen worden ontvlochten, in kaart gebracht (semantisch en ontologisch gemapped), genormaliseerd en opnieuw verbonden. Zo kun je statische en dynamische data, sensor en met kunstmatige intelligentie gecombineerde datasets, omgevingsinzicht en – begrip en visualisaties prima combineren, dankzij technieken als Web 3.0, Linked Data, Legal Engineering en wat dies meer zij.
Gaaf als er een mandaat komt om het gewoon te doen. De gemiddelde ambtenaar zal op het beeldscherm nauwelijks verschil zien, net zoals een Tesla het gaspedaal op dezelfde plek heeft zitten als een T-Fort.