Juridische aspecten van digital twins
Digital twins bieden gemeenten veel mogelijkheden. Een City Digital Twin maakt het mogelijk om de fysieke leefomgeving van een stad te simuleren en te analyseren, bijvoorbeeld door het aantal verplaatsingen inzichtelijk te maken om de doorstroom in het verkeer te verbeteren. Maar let op: rondom digital twins kunnen verschillende juridische aspecten een rol spelen.
Een digital twin is een virtuele representatie van een object, ook wel fysieke twin genoemd. De fysieke twin kan worden beschouwd als de stoffelijke tweelingbroer van de digital twin. Bij een City Digital Twin gaat het om een virtuele representatie van een stad, die kan worden gebruikt voor planningsdoeleinden, maar ook voor de analyse en visualisatie van een stad. Om een digital twin te kunnen creëren is het noodzakelijk dat de fysieke twin de digital twin voorziet van data. Dit gebeurt met behulp van het Internet of Things (‘IoT’), het netwerk van fysieke objecten die zijn verbonden met internet en die gegevens verzenden en ontvangen.
Aan de hand van bijvoorbeeld sensoren op fysieke objecten en camerabeelden kunnen data worden verzameld, die – real-time of op een later moment – verstuurd worden naar de digital twin. Er is dus sprake van interactie tussen de fysieke en digitale twin. Wanneer de fysieke twin verandert, verandert de digital twin mee.[1] Overigens zijn data niet het enige fundament van een digital twin. Een digital twin is ook opgebouwd uit modellen en visualisaties. De modellen bestaan uit algoritmes (die op hun beurt getraind worden door data), analyses en softwaretools die aan de hand van deze informatie nieuwe inzichten geven.
Privacy- en gegevensbescherming
Soms zal een digital twin persoonsgegevens verwerken. Er is sprake van een persoonsgegeven als een natuurlijk persoon – een mens van vlees en bloed – aan de hand van deze informatie direct of indirect identificeerbaar is.[2] Denk bij directe identificeerbaarheid aan een naam, geboortedatum of een foto van een persoon. Bij indirecte identificeerbaarheid kun je denken aan het kenteken van een auto of een IP adres. Onder het begrip ‘verwerken’ vallen alle activiteiten die met persoonsgegevens kunnen worden gedaan, zoals opslaan, bewaren, ordenen, raadplegen, wijzigen, doorzenden, analyseren, verwijderen.[3]
Wanneer er sprake is van verwerking van persoonsgegevens, moet voldaan worden aan de verplichtingen die voortvloeien uit de Algemene Verordening Gegevensbescherming (‘AVG’). In een City Digital Twin kan het bijvoorbeeld gaan om de verwerking van beelden van een natuurlijk persoon of het kenteken van een auto. Maar ook buiten deze voor de hand liggende voorbeelden kan sprake zijn van verwerking van persoonsgegevens. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de situatie waarin de City Digital Twin een koppeling heeft met het werkrooster- en incidentensysteem van de BOA’s die op straat rondlopen, zodat aan de hand daarvan kan worden geregistreerd hoeveel BOA’s er op een bepaald moment in een stad aanwezig zijn en op welke locaties de meeste incidenten plaatsvinden. Het doel van zo’n koppeling is niet om persoonsgegevens van BOA’s te verwerken, maar effectief is hier wel sprake van zodat de regels van de AVG hierop van toepassing zijn.
Het is belangrijk om bij het ontwerpen en gebruiken van zo’n City Digital Twin goed na te gaan in hoeverre er persoonsgegevens verwerkt worden, zodat op dit punt rekening kan worden gehouden met bijvoorbeeld het beginsel van de minimale gegevensverwerking[4], de aanwezigheid van een rechtmatige grondslag waarop de persoonsgegevens worden verwerkt[5], het bijhouden van een verwerkingsregister[6] en het tijdig doorlopen van de juiste stappen bij een datalek.[7]
Intellectueel eigendomsrecht
Een digital twin kan soms inbreuk maken op het intellectueel eigendomsrecht van een ander. Op grond van Benelux-wetgeving is er sprake van een inbreuk op het modellenrecht wanneer – zonder toestemming van de rechthebbende – voor de City Digital Twin gebruik wordt gemaakt van een tekening of model dat nieuw is, een eigen karakter heeft en door de rechthebbende geregistreerd is.[8] Is een tekening of model niet geregistreerd door de rechthebbende, dan wordt op basis van deze Benelux-wetgeving geen inbreuk gemaakt op het modellenrecht van een ander.
Dit ligt wat anders wanneer er sprake is van een Gemeenschapsmodel dat binnen de EU wordt beschermd. Net als op grond van de Benelux-wetgeving moet het model nieuw zijn en een eigen karakter hebben om voor bescherming in aanmerking te komen. Registratie is niet persé noodzakelijk omdat het Europees modellenrecht onderscheid maakt tussen geregistreerde en niet-geregistreerde modellen.
- Geregistreerde modellen genieten vijf jaar bescherming, welke bescherming telkens met vijf jaar verlengd kan worden (met een maximum van 25 jaar).
- Niet-geregistreerde modellen genieten drie jaar bescherming vanaf het moment dat het model binnen de EU voor het publiek beschikbaar is gesteld.
Auteursrecht
Van een inbreuk op het auteursrecht is sprake wanneer – zonder toestemming van de rechthebbende – het werk van de rechthebbende verveelvoudigd of openbaar gemaakt wordt.[9] Onder ‘werken’ vallen onder andere ontwerpen en schetsen met betrekking tot de bouwkunde (zoals bouwwerken), foto’s, tekeningen en modellen en computerprogramma’s/software.[10] In alle gevallen moet het gaan om werken die voldoen aan de eis van een eigen, oorspronkelijk karakter en het persoonlijk stempel van de maker. Is daarvan sprake, dan wordt de maker van rechtswege beschermd. Het is – in tegenstelling tot het merendeel van het modellenrecht – niet nodig dat het auteursrecht geregistreerd wordt. Is er geen toestemming van de maker van de fysieke twin voor het verveelvoudigen van de fysieke twin in de vorm van een digital twin, dan levert dat een inbreuk op het auteursrecht van de maker van de fysieke twin op. Binnen een City Digital Twin is hiervan sprake wanneer de digital twin is gebaseerd op beelden van bouwwerken, fysieke tekeningen etc., maar ook wanneer de broncode van software die door een ander is ontwikkeld wordt gebruikt voor het ontwerpen van een City Digital Twin.
Databanken
Databanken worden als zelfstandige werken beschermd onder de Auteurswet.[11] Het databankenrecht zelf is vastgelegd in de Databankenwet. Een databank wordt gedefinieerd als een verzameling van werken, gegevens of andere zelfstandige elementen die systematisch of methodisch geordend en afzonderlijk met elektronische middelen of anderszins toegankelijk zijn en waarvan de verkrijging, de controle of de presentatie van de inhoud in kwalitatief of kwantitatief opzicht getuigt van een substantiële investering.[12] Overigens zijn overheidsdatabanken uitgesloten van de rechten die aan de producent van een databank worden toegekend.[13]
Bij het databankenrecht gaat het om het uitsluitende recht om toestemming te verlenen tot:
- het opvragen of hergebruiken van een substantieel deel van de inhoud van de databank
- het herhaald of systematisch opvragen of hergebruiken van een niet-substantieel deel van de inhoud van de databank.
Het databankenrecht hoeft niet te worden geregistreerd; het ontstaat van rechtswege, zodra de productie van de databank is voltooid.[14] Het vervalt door verloop van 15 jaar na 1 januari van het jaar volgend op het tijdstip van voltooiing van de databank.[15] Wanneer men voor de City Digital Twin gebruik wil maken van data uit een databank, dan is het belangrijk voor de ontwerpers van de digital twin om hiervoor toestemming te vragen.
Merkenrecht
Het merkenrecht kan een belemmering vormen als er een individueel merk wordt afgebeeld op de digital twin. Als individuele merken worden beschouwd de benamingen, tekeningen, afdrukken, stempels, letters, cijfers, vormen van waren of van verpakking en alle andere voor grafische voorstelling vatbare tekens, die dienen om de waren of diensten van een onderneming te onderscheiden.[16] Dat betekent dat het merk onderscheidend vermogen moet hebben om voor bescherming in aanmerking te komen. Dit is niet aan de orde bij merken die uitsluitend beschrijvend zijn. Zo is ‘Opel’ en het daarbij behorende logo een merk dat voor bescherming in aanmerking komt, maar zou een merk met de naam ‘Auto’ geen bescherming genieten omdat deze naam te beschrijvend van aard is. Overigens worden alleen merknamen of logo’s die zijn ingeschreven in het merkenregister beschermd door het merkenrecht.
AI-wetgeving
Wanneer er binnen een City Digital Twin gebruik wordt gemaakt van kunstmatige intelligentie (hierna: ‘AI’), dan is het eveneens van belang om aandacht te hebben voor de nieuwe AI-verordening die in maart 2024 door het Europees Parlement is aangenomen. Deze AI-verordening moet nog worden goedgekeurd door de Europese Raad en (officieel) worden gepubliceerd, alvorens de verordening in werking treedt. Voor een groot deel van de regels geldt dat deze 24 maanden na inwerkingtreding moeten worden nageleefd, maar voor een deel van de regels geldt dat zij eerder of later moeten worden nageleefd.
Op basis van de AI-verordening worden AI-toepassingen onder een bepaalde risicocategorie geschaard. Hoe hoger het risico, hoe meer eisen er worden gesteld aan een AI-toepassing. Omdat digital twins betrekking kunnen hebben op uiteenlopende fysieke objecten, is niet in algemene zin over een AI-systeem dat wordt gebruikt ten behoeve van een digital twin te zeggen onder welke risicocategorie deze kan worden geschaard. Wel kan worden gezegd dat wanneer de City Digital Twin een AI-systeem bevat dat wordt gebruikt als veiligheidscomponent ten aanzien van het managen en uitvoeren van het wegverkeer of de levering van gas, water en licht van een stad (de zogenaamde ‘kritieke infrastructuur’), dit AI-systeem onder de categorie ‘hoog risico’ valt[17] en er de nodige maatregelen getroffen moeten worden op grond van de AI-verordening. Het is dus voor de ontwerpers en gebruikers van digital twins belangrijk om de ontwikkelingen rondom de inwerkingtreding van de AI-verordening goed in de gaten te houden.
Lees ook:
[1] E.M. Bruggeman en J.R. Hoogendoorn, ‘Een eerste inventarisatie van juridische aandachtspunten bij het gebruik van digital twins: Twinning is winning’, TBR 2021/42, p. 311.
[2] Art. 4 lid 1 AVG.
[3] Art. 4 lid 2 AVG.
[4] Art. 5 lid 1 sub c AVG.
[5] Art. 6 lid 1 AVG.
[6] Art. 30 lid 1 AVG.
[7] Art. 33 AVG.
[8] Art. 3 lid 1 BVIE.
[9] Art. 1 Aw.
[10] Art. 10 Aw.
[11] Art. 10 lid 3 Aw.
[12] Art. 1 lid 1 sub a Dw.
[13] Art. 8 Dw.
[14] Art. 6 lid 1 Dw.
[15] Art. 6 lid 1 Dw.
[16] Art. 2.1 BVIE.
[17] Art. 6 lid 2 en Annex III van de AI-verordening.
