Wat is er mis in de verhouding tussen politiek en uitvoering? Is het denken in termen van efficiency en kostenbeheersing in het publieke domein niet zozeer doorgeslagen dat het ten koste gaat van de dienstverlening aan burgers en bedrijven? Wat betekent de verregaande digitalisering van de dienstverlening voor de burgers? Het zijn vragen van veel wezenlijker belang dan welke koppen er moeten rollen. Want die vraag lost niets op, anders dan een zekere bevrediging van het rechtsgevoel van de gedupeerden.
Hup, niet tijd verdoen met vingerwijzen, ophouden met zwartepieten, maar handen uit de mouwen.
Na de publicatie van het rapport-Van Dam begon in politiek Den Haag en in de media de voorspelbare zoektocht naar de schuldigen, inclusief de al even voorspelbare roep om het aftreden van het Kabinet. Op zich begrijpelijk, want de toeslagenaffaire is dermate ernstig en ingrijpend dat die niet zonder gevolgen mag blijven. Die bleven dan ook niet uit. Asscher trok zich terug als partijleider, minister Wiebes trad af, het Kabinet volgde zijn voorbeeld. Pers en parlement tevreden, maar wat schieten we ermee op? De betonrot in de publieke sector zit diep, waarschuwde Herman Tjeenk Willink in zijn twee jaar geleden verschenen bestseller Groter Denken, kleiner doen. Dat los je niet op met het aftreden van een Kabinet, het vraagt om een diepgaande analyse van het functioneren van onze rechtsstaat. Hoe gaan we om met burgers?
Mijn vraag zou vooral zijn: Wat doen we eraan? Waar blijven de concrete maatregelen om dit soort ingrijpende affaires te voorkomen? Tot mijn ergernis blijft een helder en kordaat antwoord op die vraag uit. Ik snap best dat er geen snelle oplossingen zijn voor het oplossen van Tjeenk Willink’s betonrot. Iets wat in 20, 30 jaar is ingevreten los je niet binnen een paar maanden op. Maar dat wil niet zeggen dat we op onze handen moeten blijven zitten tot de verkiezingen. Daarvoor is de zaak te urgent. En niet alleen deze zaak trouwens, er wachten nog wel een paar andere dringende kwesties, zoals onderwijs en klimaat, maar ook, – om bij mijn werkterrein te blijven- het ontwikkelen van een digitale strategie, waar ik al jaren op hamer. Ik mag in dit verband graag Tjeenk Willink citeren: ‘Voorwaarde voor vertrouwen van burgers in de overheid is de zekerheid te weten waar zij – ook rechtens – aan toe zijn en welke inhoudelijke koers wordt gevolgd bij het aanpakken van grote maatschappelijke problemen die de levensduur van één kabinet overschrijden en de partijpolitieke grenzen overstijgen.’ Het is mij een doorn in het oog dat vraagstukken waar zulke grote maatschappelijke belangen in het geding zijn steeds vooruit worden geschoven. ‘De democratie staat op het spel en men maakt passen op de plaats,’ schreef half januari Marleen Stikker, directeur van Waag Future Lab, in een NRC-opiniestuk getiteld: Politiek moet eindelijk Big Tech mores leren
Stilstand waar handelen geboden is, helaas gaat dat niet alleen op voor lange termijnvraagstukken, maar ook voor kwesties die op de korte termijn en zonder al te veel poespas snel en afdoende geregeld kunnen worden. In zijn boek over de toeslagenaffaire, getiteld Zo hadden we het niet bedoeld, draagt Jesse Frederik er een paar aan. Een daarvan is het opnemen van zogenoemde hardheidsclausules in de wet, waarbij de wetgever kan aangeven in welke gevallen afgeweken mag worden van de wet. Of, ook makkelijk te realiseren, een aanpassing van artikel 3:4 lid 1 van de Algemene wet bestuursrecht. We hoeven toch niet te wachten tot na de verkiezingen om dit te regelen? Hup, niet tijd verdoen met vingerwijzen, ophouden met zwartepieten, maar handen uit de mouwen. Doe nu wat nu kan. Dat is meer dan vaak wordt gedacht.
Larissa Zegveld is algemeen directeur van Wigo4it, de coöperatie van de sociale diensten van Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht op het gebied van informatievoorziening. Begin dit jaar werd zij benoemd tot voorzitter van het Forum voor Standaardisatie, ingesteld door de Nederlandse overheid met als doel het gebruik van open standaarden in de publieke sector te stimuleren
