Gemeenten kunnen al die dossiers ook daadwerkelijk koppelen, maar het CPB heeft de technische uitvoerbaarheid buiten beschouwing gelaten, net als het kabinet trouwens.
In de Troonrede sprak Koning Willem Alexander verrassend over ‘onze huidige netwerk- en informatiesamenleving’, waarmee toch iets meer dan Twitter en Facebook moet zijn bedoeld. De details over welke beleidsconclusies de overheid daaraan voor de eigen dienstverlening verbindt bleven achterwege.
Of het moet zijn dat ‘ICT-toepassingen’ vanaf nu dezelfde rol krijgen toebedeeld als het begrip ‘efficiencymaatregelen’, de jaarlijkse budgettaire truc om een bepaald bezuinigingsbedrag in te vullen. De ICT-sector betoogt immers al sinds jaar en dag dat de inzet van ICT en een goede informatievoorziening de overheid besparingen op uitvoeringskosten en lagere administratieve lasten kan opleveren.
Haarvaten
Minister Henk Kamp van Economische Zaken legde het afgelopen voorjaar in zijn beleidsbrief ‘Doorbraken met ICT – het benutten van economische kansen van ICT’ allemaal nog eens glashelder uit. Na de stoommachine, de elektriciteit en de verbrandingsmotor hebben we met ICT een nieuwe doorbraaktechnologie te pakken “die de potentie heeft om een transformatie van de gehele samenleving op gang te brengen, doordat de technologie in talloze toepassingen wordt verspreid en daarmee een cyclus van investeringen op gang brengt”. ICT, zo stelt Kamp vast, is tot in de haarvaten van de economie terug te vinden. “Nou hoor je het ook eens van een ander”, zullen de lobbyisten van de ICT-sector, die al tig jaar met die boodschap op pad zijn, hebben gedacht. En nu de haarvaten van de overheid nog!
Dan komt het goed uit dat de centrale overheid op het punt staat belangrijke taken op het gebied van langdurige zorg, jeugdzorg en arbeidsparticipatie over te dragen aan de gemeenten, die dat werk wel voor een fors lager bedrag moeten gaan uitvoeren dan het Rijk er nu zelf aan kwijt is. “Een historische operatie”, noemt minister Ronald Plasterk het in een toelichting op zijn begroting. De drie ‘decentralisaties’ liggen wel onder het beslag van een gedroomde bezuinigingsopbrengst van 2,9 miljard bij een invoeringsdatum van 1 januari 2015. Aan de bijbehorende wetten wordt nog gesleuteld. Maar met behulp van ICT komt het vast goed.
Risico’s
“Gemeenten hebben een grotere hoeveelheid informatie tot hun beschikking. Mede
als gevolg van de verschillende decentralisaties weet de gemeente meer over de
situatie waarin een werkzoekende zich bevindt. Gemeenten hebben meer contact met gezinnen, kunnen dossiers op verschillende terreinen aan elkaar koppelen en kennen werkzoekenden daardoor beter”. Dat schrijft het CPB in een rapportage op verzoek van de Tweede Kamer over de kansen en risico’s van de drie decentralisaties in het sociale domein. Dat is inderdaad ook de beleidsgedachte achter de decentralisaties, maar op grond waarvan neemt het CBP voetstoots aan dat gemeenten al die dossiers ook daadwerkelijk kunnen koppelen?
Op dit moment is dat volstrekt onmogelijk en er is ook helemaal nog geen plan in uitvoering om dat binnen afzienbare tijd mogelijk te maken. De dossiers over kinderen, gezinnen, alcoholproblematiek, schulden, huisvestingsproblemen, werkloosheid en hulpbehoevendheid hebben nauwelijks of geen samenhang en er is geen enkele deskundige op het gebied van informatiehuishouding die het mogelijk acht om dat per 1 januari 2015 op orde te hebben, afgezien nog van de vraag of het mag. De 35 nieuw op te starten arbeidsmarktregio’s moeten nog bedenken met welk ICT-gereedschap 35 werkbedrijven in 2016 mensen aan werk moeten gaan helpen. De plannen betekenen een structurele verandering in de bedrijfsvoering en informatisering van de 408 gemeenten, maar het CPB heeft de technische uitvoerbaarheid bij het toetsen van de risico’s buiten beschouwing gelaten, net als het kabinet trouwens. Er worden nu aanbestedingen voorbereid terwijl de onderliggende wetgeving ontbreekt.
Naïef
De ICT-branche lijkt weinig zin te hebben straks de zwartepiet te krijgen voor problemen in de uitvoering. Op Prinsjesdag waarschuwde Nederland ICT voor een te grote tijdsdruk bij het inrichten van de informatiehuishouding van de drie decentralisaties. “De complexiteit van de voorgenomen hervormingen maakt het nodig dat per onderdeel wordt gewerkt met doordachte en concrete uitvoeringsplannen”, laat de branche in een persbericht weten. De analyse van het CPB noemt Nederland ICT ‘naïef’. De gemeenten hebben inmiddels een eerste verkenning uitgevoerd om te onderzoeken of de uitvoeringsorganisatie niet gaat bezwijken onder de last van al die nieuwe taken.
In een advies over hoe het straks allemaal zou moeten waarschuwt het Kwaliteits Instituut Nederlandse Gemeenten (KING): “Het niet doorvoeren van de ICT-vernieuwing of het uitstellen van investeringen in onderhoud en beheer, vergroot het risico dat de inhoudelijke ambities van de decentralisaties niet gerealiseerd kunnen worden, dat de ingeboekte besparingen niet gehaald worden en dat de kwaliteit van de zorg en de afstemming van de ondersteuning niet verbetert”. De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) vraagt een hoge (extra) prijs voor het optuigen van een werkende informatiehuishouding. Voor het eind van het jaar wil het kabinet nog ruim vijftig wetten door het parlement laten goedkeuren. Daaronder ook een poging om alle toeslagen op het inkomen te bundelen in een zogenoemde ‘huishoudtoeslag’.
De ervaring leert dat tachtig procent van een wet ICT-repercussies heeft, maar voor geen enkele van de voorgenomen plannen is een uitvoeringstoets voorzien. Dat blijft een blinde vlek bij beleidsmakers en politici. Dan maar weer een parlementair onderzoek over een jaar of vijf.
