Een ambtenaar van BZK stuurde vanaf zijn openbare twitteraccount met 31 volgers een bericht de wijde online wereld in. Deze ambtenaar werd voorpaginanieuws.
Vlak voor het einde van het jaar ging het opnieuw mis. Een ambtenaar van het ministerie van Binnenlandse Zaken tweette. Vanaf zijn openbare twitteraccount met 31 volgers stuurde hij een bericht de wijde online wereld in.
Op verschillende websites zijn honderden reacties geplaatst. Iedereen retweette elkaar en viel over de ambtenaar heen. Voor een paar dagen was deze ambtenaar voorpaginanieuws. Iedereen heeft een mening over de tweet en de ambtenaar. Op enkele meest opmerkelijke reacties wil ik, als adviseur Vrijheid van Meningsuiting voor Ambtenaren, hier reageren.
Screen de ambtenaar!
Ambtenaren willen dat de ideeën van een ambtenaar voor zijn aanstelling gescreend moeten worden. Dit mag nooit gebeuren! Wie gaat bepalen welke ideeën acceptabel zijn en hoe controleer je dat? Het pleiten voor screening van ambtenaren op hun ideeën neigt naar beroepsverboden. Krijgen we dan weer de ambtenaren- en beroepsvervolging zoals in het tijdperk McCarthy? Hopelijk niet. Meer over beroepsverboden kun je lezen in mijn drieluik over beroepsverboden. Daarover heb ik voor iBestuur een trilogie geschreven: deel 1 betrof ‘behoud artikel 125a Ambtenarenwet’. Deel 2 betrof ‘onderwijs en het belang van tolerantie voor meningen die je verwerpelijk acht’. Deel 3 ging over de neutrale ambtenaar in een wereld 2.0.
Geen vrije meningsuiting voor ambtenaren!
Een andere veel gelezen reactie is dat ambtenaren geen recht hebben op vrije meningsuiting. Een ambtenaar is echter een gewone burger met burgerrechten. Om zijn burgerrechten op een vrije mening en vrijheid van vereniging (bijvoorbeeld lid zijn van een vakbond of politieke partij) te beschermen tegen inmenging van de staat is dit op grond van de Grondwet geregeld in de ambtenarenwetten. Deze regeling is ruimer dan die voor werknemers bij een particuliere werkgever.
Helaas zijn er veel geluiden te horen waarin gepleit wordt voor het afschaffen van de vrijheden van meningsuiting en vereniging voor amtbenaren. Dat nu zelfs ambtenaren pleiten voor het screenen bij de aanstelling, vind ik jammer. Een neutrale ambtenaar is mijns inziens in een wereld 3.0 onmogelijk. Ik heb dit benoemd in het derde deel van mijn drieluik over beroepsverboden: Neutrale ambtenaar in wereld 2.0.
De vrijheid van meningsuiting voor privémeningen van ambtenaren is in de grondwet en de (militaire) ambtenarenwet goed geregeld. Ken de wet en ken daarmee de grenzen. Voorkomen is beter dan genezen is mijn credo. Vertel duidelijk wat er in grondwet, (militaire) ambtenarenwet, regelgeving en jurisprudentie staat. Voor alle betrokkenen is dat namelijk erg prettig. Ik kan hier eventueel bij ondersteunen. Het is niet voor niets dat ik nu bezig ben met rechtshistorisch onderzoek naar deze vrijheden van ambtenaren. Elke tip is welkom.
Gebruik twee accounts!
Een andere veel gelezen reactie is het advies om twee accounts aan te maken. Een voor privé en een voor zakelijk gebruik. Het gebruik van 2 verschillende accounts (privé en zakelijk) blijkt in de praktijk niet te werken. Ik heb verschillende communicatieadviseurs gesproken die dit zelf uitprobeerden. Uiteindelijk gingen accounts doorelkaar lopen of wil de tweep ook privé makkelijk voor vrienden en bekende te vinden zijn.
Wil je het zelf proberen dan houd ik me aanbevolen voor je bevindingen. Je mag die mailen aan info@ixpressie.nl. Ik behandel ze vertrouwelijk.
Schade aan functioneren
Veel reacties spreken over het toebrengen van schade aan de organisatie en de ambtenaar zelf door het plaatsen van de tweet. Ik vraag me af of het voorval deze ambtenaar schaadt in zijn werk. Het gaat om betrokkenheid bij een dossier. Dit hoeft niet per definitie je eigen dossier te zijn. Je bent bijvoorbeeld ook betrokken bij dossiers van collega’s. Hoe groter de afstand des te meer ruimte voor meningsuiting er is. Letterlijk staat er in de aanwijzingen: “de afstand tussen de functie van de betrokken ambtenaar en het beleidsterrein waarover de uitlatingen zijn gedaan”. Voor zover ik weet is hij niet bij dit beleidsterrein betrokken en staat hij een eind van beleidsvorming af. Ik vond wel dat zijn Twitterbiografie en de tweets die hij plaatste niet helemaal met elkaar in overeenstemming waren.
De schade moet beoordeeld worden en als het ‘overwaait’ is nog maar de vraag of het functioneren van de ambtenaar of de dienst daadwerkelijk geschaad zijn. De eerste uren na een incident lijkt de schade namelijk altijd groter dan hij waarschijnlijk is.
De functioneringsnorm is voor de rechter een objectieve maatstaf waaraan hij toetst of de grens van vrije meningsuiting is geschonden.
Geen volgers, geen grenzen!
Het aantal volgers van een tweep zegt niets over het bereik van de tweets. Alles wat je op internet plaatst is openbaar en eenvoudig te verveelvoudigen. Er zijn genoeg incidenten bekend van mensen die een persoonlijke e-mail aan iemand stuurden die daarna de hele wereld over ging.
Iedereen kan een tweep met een openbaar account op een privélijst plaatsen. Hiervan merkt de tweep of iemand anders niets. Via een lijst kun je anoniem alle tweets monitoren. Ook in andere zaken waren het tweeps met relatief weinig volgers die de voorpagina haalden.
Fatou van den Hoff doet rechtshistorisch onderzoek naar de vrijheid van meningsuiting van ambtenaren sinds 1980. Nieuw materiaal en tips zijn welkom: info@ixpressie.nl, 06 83 59 61 51.
Los van de vraag of dit mag, vind ik dat de betreffende ambtenaar, zoals ieder mens, zich moet afvragen of hij dit soort tweets zou moeten plaatsen. Natuurlijk, in gesprekken e.d. zal hij ook zijn mening ventileren, maar zoals je terecht schrijft zijn de grenzen van bereik een stuk anders.
De betreffende account lijkt niet meer te bestaan; kennelijk toch een ingrijpende ervaring geweest.
Ik denk dat het voor iedereen die op de een of andere wijze een negatieve reactie heeft opgeroepen van derden een ingrijpende ervaring is. Als je daarmee een paar dagen “voorpagina nieuws” bent al helemaal.
Toch heeft iedereen vrijheid van meningsuiting. Dat geldt ook voor ambtenaren. Het is tijden zo dat voornamelijk meningen die aan de randen van het spectrum zitten de gemoederen verhitten (Denk eens aan CP-onderwijzer die kamerlid werd). Dat er af en toe een andere mening naar buiten komt laat zien dat ambtenaren niet uit 1 ideologische groep stammen.
Een mening hoef je niet voor je te houden, net zoals niet iedereen je mening hoeft te delen. Het grote goed van de vrijheid van meningsuiting is dat er ruimte is voor de mening van andersdenkenden. Hierop roemen democratische staten zich. Dit grondrecht is juist voor andersdenkenden heel waardevol.
Ik vond de tweet inhoudelijk niet handig i.r.t. de functie. Als je dat al doet moet je duidelijker zijn vanuit welke hoedanigheid je tweet. Burger of ambtenaar. Ik tweet altijd vanuit de burger positie.
Maar tegelijk moeten managers niet zo zenuwachtig zijn van sociale media. Waarom je druk maken over mijn mening als ik hem ook aan de koffietafel kan verkondigen. Managers willen te veel alle risico’s uitsluiten en afdempen. Niet doen. Niets is vluchtiger dan de sociale media. Vandaag getweet morgen vergeten.
Dat de account niet bestaat begrijp ik wel. Ik schat in dat veel macht is gebruikt.