Fitcoin, Energieknip en Heerlens Heitje zijn drie voorbeelden van digitale systemen die inwoners inspireren tot respectievelijk meer bewegen, woningen energiezuiniger maken en klusjes doen in de openbare ruimte. Mensen worden beloond met digitaal ‘geld’ dat zij op een gecontroleerde manier kunnen uitgeven. Drie initiatiefnemers aan het woord over ‘hun’ lokale valuta.
Wat kan digitaal geld betekenen voor gemeentebeleid? | Beeld: RODNAE Productions
De gemeente Heerlen had drie uitdagingen die samen kwamen in één oplossing. Steeds minder geld was beschikbaar voor onderhoud van de openbare ruimte. Leegstand van commerciële panden maakte de stad onaantrekkelijk voor bezoekers. En de betrokkenheid van inwoners liep achteruit: bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2018 had Heerlen de een-na-laagste opkomst van heel Nederland.
Zonder dat hij het had gewild, had Pieter Bonnema de perfecte omstandigheden voor zijn gemeentelijk blockchainproject. De programmeur Openbare Ruimte van de gemeente Heerlen wilde bewoners actief betrekken bij verfraaiing of onderhoud van de openbare ruimte en hen daarvoor belonen. Hij had zich al langer verdiept in blockchain, de technologie waarmee transacties onveranderbaar vastgelegd kunnen worden. De opkomst van cryptovaluta hadden hem aan het denken gezet over de betekenis van (digitaal) geld en de gemeente stond open voor een casus met blockchain.
Op dit moment accepteren 19 lokale bedrijven heitjes als betaalmiddel.
Dit alles tezamen leidde tot het Heerlens Heitje, het digitale equivalent van een euro. De naam komt van de oude scoutingsslogan ‘een heitje voor een karweitje’: een kwartje voor een klusje. Bewoners verdienen heitjes met het opknappen van de openbare ruimte. Een prullenbak schilderen levert bijvoorbeeld 15 heitjes op, een speeltoestel oppoetsen 12 heitjes en een paaltje schilderen 15 heitjes. Op dit moment accepteren 19 lokale bedrijven heitjes als betaalmiddel, zodat het verdiende wordt besteed binnen de gemeente Heerlen.
Affakkelen
Bonnema maakte een projectplan. Om draagvlak te creëren bij de doelgroepen, organiseerde hij een project roast met ambtenaren, inwoners en lokale ondernemers. In zo’n bijeenkomst mogen deelnemers uitgebreid uitleggen waarom een projectplan volgens hen niet werkt. Bonnema: “Zes weken na dit liefdevol affakkelen legde ik een plan van aanpak neer waarin al hun angsten werden weggenomen.” Ondernemers maakten zich bijvoorbeeld zorgen dat het verdiende geld niet in de lokale economie zou belanden, maar online werd uitgegeven of in andere plaatsen. “Toen heb ik gezegd: inwoners, we gaan jullie verbieden het geld buiten Heerlen uit te geven.”
Punten, geen munten
Circulair geld, noemt Adri Wischmann van IoT Nederland/BlockchainLab Drenthe dat. Geld dat gecontroleerd rondgaat, in dit geval van gemeente naar inwoner naar ondernemer. Wischmann was betrokken bij de EnergieKnip voor de gemeente Emmen, een digitale portemonnee voor duurzaamheidsmunten.
Geld is overigens niet het juiste woord in deze context. De gemeente die zegt inwoners te belonen met eigen geld krijgt geïnteresseerde vragen van De Nederlandse Bank (DNB). Zo ook Bonnema: “Wij moesten uitleggen dat ons Heitje geen nieuwe munt is, maar een token en dat de gemeente garant staat voor de waarde van die tokens.” Wischmann had van tevoren al met DNB gebeld om uit te leggen dat Emmen zich niet had afgesplitst van het Nederlands bancaire systeem. “Wij praten over punten, niet munten.”
Die 50 euro was geoormerkt en alleen te besteden aan energiebesparende producten bij de lokale bouwmarkten.
De EnergieKnip was een blockchainproject uit 2021. Inwoners van de gemeente Emmen konden per woning een voucher ter waarde van 50 euro krijgen, wanneer ze anoniem 27 vragen invulden over de duurzaamheid van hun woning. Die 50 euro was geoormerkt en alleen te besteden aan energiebesparende producten bij de lokale bouwmarkten.
Een krachtig instrument
Het bedrag van de vouchers kwam uit de lokale pot van de Regeling reductie energiegebruik woningen (RREW), geld voor het ondersteunen van inwoners bij het verlagen van hun energieverbruik. De gemeente Emmen had eerder al papieren brieven rondgestuurd aan inwoners om hen te informeren dat fondsen beschikbaar waren voor verduurzaming. Zeven maanden na de start van de campagne was nog 84 procent van het beschikbare geld over. Wischmann en zijn team stelden een andere aanpak voor.
Dit keer geen brieven van de gemeente, maar een ongeadresseerde, vrolijk gekleurde kaart met een QR-code en een uitleg voor het downloaden van de app EnergieKnip. De gemeente had 150.000 euro geoormerkt voor verduurzaming en binnen 13 dagen was dat bedrag op. In een tweede ronde ging de teller in tien dagen van 150.000 euro naar nul. Mensen vonden het leuk om de app te gebruiken en iedere vraag had een informatieknop met meer uitleg naar het waarom van de vragen.
Emmen was in zeer korte tijd een grote hoeveelheid gegevens rijker over de energiegewoonten van 9.000 huishoudens.
En zo was Emmen in zeer korte tijd een grote hoeveelheid gegevens rijker over de energiegewoonten van 9.000 huishoudens. Gegevens die niet leidden naar inwoners of adressen, maar die gingen over dingen als de leeftijd van verwarmingsinstallaties en het al dan niet open hebben van de gordijnen ’s avonds.
De beloning voor meedoen was vijftig euro per woning om te besteden aan bespaarmiddelen bij de plaatselijke bouwmarkten. Tijdens de coronamaatregelen konden mensen met de verzamelde punten in hun EnergieKnip een Bespaarbox ophalen, later kregen ze keus uit een specifiek assortiment. De ondernemers wisselden de punten bij de gemeente in voor euro’s. “Dit is de kracht van geoormerkt geld,” zegt Wischmann. “Doordat mensen het geld alleen kunnen uitgeven waarvoor het is bedoeld, heeft de (lokale) overheid een heel krachtig middel in handen.”
Ook voor de zorg
De EnergieKnip is in essentie een technisch product dat ook andere doelen kan dienen. Wischmann demonstreert dat graag met “het persoonsgebonden budget (PGB) van oma”.
Iedere gemeente weet hoeveel administratie daarmee is gemoeid, zegt hij. “Stel nu dat het geld van dit PGB alleen geaccepteerd is bij drie taxibedrijven, een thuiszorgorganisatie en een fysiotherapeut. Iedere maand krijgt oma haar geld. Wanneer zij zorg afneemt van een van die partijen, kan zij het geld rechtstreeks aan hen overmaken via een gezamenlijke applicatie. Het geld kan alleen naar die partijen en ligt onveranderbaar geregistreerd in de blockchain. Niemand hoeft te wachten op betalingen, het scheelt een enorme hoeveelheid controles.”
IoT Nederland en BlockchainLab Drenthe werken aan een Multiknip voor diverse munten, vertelt Wischmann. “Zoals je vroeger een potje had voor energie, voor boodschappen, voor de voetbalclub. Mensen kunnen dan sparen voor specifieke doelen. We horen vaak dat geld met spelregels betutteling is en dat klopt. Maar we willen niet dat mensen dit geld uitgeven aan twee kratjes bier en drie krasloten.”
Gemeente Heerlen startte in juni van dit jaar een samenwerking met welzijnsorganisaties Alcander en Steunpunt Mantelzorg Parkstad, voor heitjes verdienen in het sociaal domein.
Ook voor meer beweging
De bedenkers van de Fitcoin zetten hun munt in om mensen meer te laten bewegen. “We noemen het een digitaal beloningssysteem,” zegt Peter Verbeek, een van de drie eigenaren van het bedrijf It’s my Life! dat de Fitcoin bedacht. “Wij komen alle drie uit de sport,” vertelt Verbeek, die nog steeds leefstijltrainingen geeft. “We deden veel werk in de wijken en in buurtcentra. We zagen hoe mensen even kwamen sporten en dan weer terugvielen. Juist de mensen die meer beweging nodig hadden, deden het niet. Om dat toch voor elkaar te krijgen wilden we geen belerend vingertje opsteken, maar mensen inspireren door ze te belonen voor gezond gedrag.”
Mensen verleiden
It’s my Life! koppelt hun Fitcoin-app aan de stappenteller op de telefoon van de deelnemer. Iedere duizend stappen en/of 15 minuten fietsen worden beloond met punten die deelnemers in de app kunnen inwisselen voor gezonde cadeautjes. De gemeente Eindhoven gebruikt Fitcoin om haar medewerkers te stimuleren om meer te bewegen. Gemeente Oosterhout zet de app sinds april dit jaar in voor jongeren tussen de 12 en de 20 jaar oud.
It’s my Life! verkoopt toegang tot de app en het online platform aan bedrijven en gemeenten, die ze naar eigen stijl en situatie kunnen inrichten. Ze kiezen zelf de beloningen voor hun doelgroep, tot op zekere hoogte. Verbeek zegt: “Wij stellen als voorwaarde dat een beloning gezond is. Dus eigenlijk alles dat bijdraagt aan fysieke en mentale gezondheid. En ook al krijgen sommige mensen een goed gevoel van de snackbar, die bedoelen we dus niet.”
Mensen die vanaf 10 minuten per dag bewegen kunnen al punten winnen op ons platform.
Dwingen werkt slecht, weet Verbeek. “Wat je wilt is mensen verleiden. Iedere dag een klein beetje werkt beter dan een drastische verandering. Mensen die vanaf 10 minuten per dag bewegen kunnen al punten winnen op ons platform. En de winst voor gemeenten is nog veel groter, want meer beweging is goed voor de gezondheid en iedere gezondheidswinst is ook economische winst.”
Onverwachte winst
Voor de beloningen kijkt Fitcoin naar lokale partners. In Eindhoven is dat bijvoorbeeld het Parktheater. “Voorstellingen die niet uitverkocht zijn, kunnen ze cadeau doen aan mensen met Fitcoins. Ondernemers leveren voedingsmiddelen die niet supervers zijn maar wel ‘too good to go’. Zo ga je onderbezetting en verspilling tegen.”
Een onverwachte ontwikkeling van Fitcoin is die van communicatiemiddel. “De regionale GGD had te weinig deelnemers voor hun cursus Stoppen met roken. Wij beloonden een aanmelding met Fitcoins en in no-time zaten ze vol.”
Een onverwachte ontwikkeling van Fitcoin is die van communicatiemiddel.
In de gemeente Emmen gebeurde ook iets verrassends: negenduizend huishoudens vulden de vragen in, in plaats van de verwachte drieduizend. Daarmee was de EnergieKnip in één klap het grootste publieke overheid blockchainproject van Nederland. Dat leidde tot internationale aandacht, tot in China schreef men over de EnergieKnip.
En ook Heerlens Heitje had onverwachte bijvangst, zegt Bonnema. “Mensen kunnen iets bijverdienen volgens de vrijwilligersregeling, wat een uitkomst kan zijn voor inwoners met een zeer kleine beurs. Ik heb ook mensen gesproken die dankzij de klusjes uit hun sociaal isolement zijn gekomen. Het bestaansrecht van het Heitje komt uit verfraaiing maar levert veel meer op.”
Dit artikel is geschreven in opdracht van VNG Realisatie
