Eind vorig jaar benoemde Daan Rijsenbrij niet alleen de IT-problemen van de overheid, maar hij kwam ook met een IT-Deltaplan. Martijn Sasse en Gijs van Schouwenburg stellen een andere aanpak voor, gestoeld op twee wijzigingen in het denkmodel over digitalisering in de publieke omgeving: digitalisering is een beleidsveld en het IT-fundament voor digitalisering is geen intern vraagstuk van de overheid. Deel 2.
[In deel 1 concludeerden Martijn Sasse en Gijs van Schouwenburg dat digitalisering een beleidsveld is en het IT-fundament voor digitalisering geen intern vraagstuk van de overheid is. In deel 2 laten de auteurs zien wat dit betekent voor de IT van de overheid en wat betekent dit voor het opereren van de overheid in de digitale ruimte.]
De IT-infrastructuur moet een betrouwbaar fundament bieden voor het handelen in de digitale ruimte. Dat geldt niet alleen voor de overheid, dat geldt voor de hele samenleving.
Er zijn bedrijven, burgers én overheden die hun IT-fundament goed op orde hebben. Er zijn ook veel bedrijven, burgers en overheden die last hebben van een wankel IT-fundament. Diegenen die hun fundament op orde hebben, hebben er last van dat het veel anderen niet lukt om hun fundament op orde te krijgen en te houden. Immers, de Digitale Ruimte omvat het samenspel van alle IT-infrastructuren. Connectiviteit en samenwerking zijn essentieel voor het functioneren van burgers, bedrijven én overheid in de Digitale Ruimte. Juist omdat de Digitale Ruimte zo’n wezenlijke functie vervult in het maatschappelijk verkeer en het dagelijks leven, kan dit niet langer worden behandeld als een intern probleem van de overheid. Het is een opgave voor de hele samenleving om samen het IT-fundament voor de digitale ruimte op orde te hebben en te houden.
De Nederlandse overheid zou, in Europese context, samen met het Nederlands (of Europees) bedrijfsleven en wetenschap dat IT-fundament moeten borgen. Niet alleen voor zichzelf, maar voor burgers, bedrijven, maatschappelijk middenveld en alle overheden. Dit vraagstuk speelt zich onvermijdelijk af in een globaliserings-context. De overheid zal ook moeten samenwerken met de Nederlandse of Europese vestigingen van de Amerikaanse en Aziatische techreuzen. Ook daarin heeft de overheid een rol, niet alleen voor haar eigen belangen maar voor de belangen van de gehele samenleving.
Connectiviteit en samenwerking zijn essentieel voor het functioneren van burgers, bedrijven én overheid in de Digitale Ruimte
Als de overheid haar IT-probleem opvat als een intern bedrijfsvoeringsvraagstuk, dan mis je de kans om als overheid ook het voortouw te nemen om het IT-fundament voor de samenleving te verbeteren. Zorg ervoor dat voor de overheid én voor de samenleving in Nederland een betrouwbaar aanbod aan IT-diensten beschikbaar is. Help de opbouw en exploitatie van zo’n aanbod door als overheid dergelijke diensten af te nemen via moderne aanbestedingsvormen en een duurzaam contractenstelsel.
Architectuur van een IT-fundament voor de Digitale Ruimte (Richten en Inrichten)
De creatie en het beheer van een sterk IT-fundament voor de Digitale Ruimte vergt inhoudelijk vakwerk van hoogopgeleide professionals op dit (jonge) vakgebied. Het vraagt om richten, inrichten én om verrichten.
Het richten van de Digitale Ruimte is een veelzijdig (planologisch) vraagstuk. Als burgers willen wij ook in de digitale leefomgeving duurzaam kunnen leven en hechten we veel waarde aan een goed functionerende transparante en democratische rechtsstaat. Ook een belangrijk aspect van de digitale ruimte is de informatievoorziening over de economische, sociale, ecologische én technologische ruimtes (bijvoorbeeld verkeersinformatie). Goede en toegankelijke informatie over het functioneren van samenleving en overheid helpen om dat te bereiken. We verwachten van de overheid dat zij hier, net als in de andere ruimtes, de voorwaarden voor schept en daar actief aan bijdraagt.
Over architecturen voor de inrichting van het IT-fundament en de digitale ruimte is al veel wetenschappelijk en praktijk werk verzet. Methoden en technieken zijn in voldoende mate aanwezig en ontwikkelen zich ook. Toepassing en inbedding in de praktijk is waar het aan ontbreekt. Belangrijk is om hier onderscheid te maken in constructie van IT (engineering) en ontwikkeling van digitale organisaties. Constructie van IT vergt technische vakkennis en beheersing van kwaliteit; dat vergt ontwerp en kan je niet ‘vrij’ laten. Ontwikkeling van digitale organisaties is een cocreatie-opgave die je niet ontwerpt maar tot stand laat komen: vooral ook mensenwerk.
Governance Digitale Ruimte
Wij pleiten voor samenwerken aan een IT-fundament voor de digitale ruimte. In plaats van een deltaplan van de overheid om de overheid IT op orde te brengen, is behoefte aan een New Deal om de maatschappelijke opgave te organiseren waarmee we het IT-fundament voor de digitale ruimte in Nederland samen creëren en behouden. Een New Deal is niet vrijblijvend: het is een maatschappelijke opgave met urgentie en verreikende consequenties.
Het vraagt ook om een andere benadering van de toezichthoudende functie. Dit is geen intern beheersing vraagstuk. Het ligt voor de hand om een ‘Inspectie van de digitale ruimte’ op te richten. Dat past beter dan een BIT (Bureau ICT-toetsing) nieuwe stijl. Waar enerzijds de overheid beleid vormt voor de digitale ruimte (richt) en ten tweede initiatief neemt om samen met burgers, bedrijven en wetenschap het fundament voor die digitale ruimte te creëren (inricht) en te laten functioneren (verricht), is het ook logisch om een toezichthoudende functie in te richten in de vorm van een Inspectie. Beleid, wet en regelgeving kunnen de kaders bieden voor het toezicht. Een moderne vorm van risico-gebaseerd toezicht kan bijdragen aan lerend en zelfsturend vermogen. Actieve informatieverzameling en transparante presentatie daarvan is daaraan ondersteunend (dashboards). Waar nodig zal ook handhavend opgetreden moeten worden, met als uiterste remedie een gang naar de rechter.
Martijn Sasse is vakgroepvoorzitter informatiemanagement en business analyse bij IVO Rechtspraak. Gijs van Schouwenburg werkt, via I-interim Rijk, als programmamanager voor het IenW brede programma ‘Anders omgaan met Data’.
Bovenstaande tekst is een samenvatting van de tekst die de auteurs zonden aan Daan Rijsenbrij. De volledige tekst is hier te vinden.
