Het kan standaard beter

‘De ontwikkeling van een standaardtaal in het openbaar bestuur is de culturele strijd in de 21ste eeuw, zoals dat de ontwikkeling van dialecten tot de standaardtaal Nederlands dat was van de 19de eeuw,’ schreef Arno Visser, president van de Algemene Rekenkamer in zijn nieuwjaarsessay. Laten we aan het werk gaan, in plaats van elkaar eindeloos de maat te nemen.

Ruim 5 jaar geleden bezocht ik met een Nederlandse overheidsdelegatie Estland en Denemarken, twee landen die serieus werk maken van een e-overheid. Wat we hier als Nederland van konden leren beschreef ik een aantal blogs naar aanleiding van deze reis. In het kort kwam het neer op: een heldere meerjarenstrategie digitale overheid, het op één plek opslaan van data en bij de ontwikkeling van een e-overheid je nadrukkelijk richten op wetgeving en bestuurlijke afspraken in plaats van enkel te kijken naar financiering, governance en technische mogelijkheden.

Het goede nieuws is dat we in Nederland sinds die tijd niet stil hebben gezeten. Er zijn stappen gezet, zoals met digitale identificatie en een Nederlandse API-strategie waarmee eenmalige opslag een boost kan krijgen. Eindelijk ook hebben we een staatssecretaris Digitalisering, een regeringscommissaris Informatiehuishouding en een vaste Kamercommissie Digitale Zaken.

Maar er is nog een wereld te winnen. Een constatering die wordt onderschreven door Arno Visser, president van de Algemene Rekenkamer die in zijn traditionele nieuwjaarsessay ingaat op de oorzaken en gevolgen van het gebrek aan standaardisering en semantiek in de uitvoering van publieke taken. Organisaties in de publieke sector die draaien op informatie- en communicatietechnologie verstaan elkaar slecht, ze spreken een andere taal, aldus Visser.

De gevolgen waren pijnlijk zichtbaar bij het uitbreken van de corona-crisis toen bleek dat de geautomatiseerde uitwisseling van informatie tussen de verschillende GGD’en niet mogelijk bleek. Hetzelfde euvel doet zich voor in de justitiële keten. In 2016, was voorzien, zou de digitale uitwisseling van processtukken door de hele keten gerealiseerd zijn. Het is nog steeds niet gelukt. Het is duidelijk, constateert Visser, dat het openbaar bestuur standaardisatie & harmonisatie onvoldoende benut. Wat ten koste gaat, vul ik aan, van de welvaart en het welzijn van de Nederlandse burgers.
Het zal niemand verbazen dat ik het pleidooi van Visser onderschrijf.

Nog te vaak merken we dat publieke organisaties vrezen dat standaardisering ten koste gaat van de door hen zo gekoesterde autonomie.

Forum Standaardisatie maakt zich al jaren hard voor het gebruik van open standaarden voor een betere uitwisseling en toegankelijkheid van gegevens in de publieke sector. We maken stappen, maar te vaak nog merken we dat publieke organisaties vrezen dat standaardisering ten koste gaat van de door hen zo gekoesterde autonomie. Die vrees is onterecht. Standaardisering betekent niet meer dan dat de uitvoering zich houdt aan een afgesproken set regels en afspraken over bijvoorbeeld de uitwisseling van gegevens en informatieveiligheid.

Een ander misverstand betreft de semantiek. Dat is net zomin als standaardisering, een aantasting van de autonomie. Het hoeft niet te gaan om de vaststelling van één alomvattende definitie, het gaat erom dat organisaties elkaar begrijpen, dat zij van elkaar weten waarover het gaat. En dat de burger er geen last van ondervindt. De freelancer met inkomensschommelingen, wil niet dat zijn toevallig hoge fiscale verzamelinkomen van twee jaar geleden wordt gebruikt voor zijn huurtoeslag voor dit jaar. Differentiatie in begrippen hoort bij een overheid die menselijke maat hanteert en maatwerk levert.

Laten we gewoon aan het werk gaan, in plaats van elkaar eindeloos de maat te nemen. Te beginnen met wat mij betreft het minst in het oog springende, maar o zo essentiële werk. Het als publieke organisaties gezamenlijk doorakkeren van de regelingen, wetten en processen om te kijken of ze goed op elkaar aansluiten en of ze uitpakken waarvoor ze bedoeld zijn. Juist dit werk leidt tot het inzicht en overzicht dat nodig is om in levenssituaties van mensen zaken op elkaar te laten aansluiten. En zo de gewenste menselijke maat te leveren in zoveel mogelijk situaties. Standaardisatie is daarbij zeer behulpzaam én geeft ruimte voor maatwerk in uitzonderlijke gevallen.

Tot slot is het van belang dat burgers zelf meer regie krijgen over hun data. Leg vast voor welke gegevens er toestemming van de burger (beschikkingsrecht) is vereist. De overheid van haar kant is transparant over het doel waarvoor zij welke gegevens gebruikt.

Met dit lijstje in de hand, dat lang niet volledig is, ga ik graag in gesprek met de nieuwe staatssecretaris, de regeringscommissaris Informatiehuishouding en de vaste Kamercommissie. Liefst zo snel mogelijk, want, om Arno Visser te parafraseren: ‘De ontwikkeling van een standaardtaal in het openbaar bestuur is de culturele strijd in de 21ste eeuw, zoals dat de ontwikkeling van dialecten tot de standaardtaal Nederlands dat was van de 19de eeuw.’

Larissa Zegveld is voorzitter van het Forum voor Standaardisatie, ingesteld door de Nederlandse overheid met als doel het gebruik van open standaarden in de publieke sector te stimuleren.